„Bunt duszy polskiej” – najważniejsza książka IDMN w 2024 r.

1 lutego 2024

Geneza powstania monografii, kategoria „duszy polskiej”, inspiracje ideowe i ewolucja poglądów Dmowskiego, aktualność myśli lidera ruchu narodowego czy specyfika procesu modernizacyjnego w Polsce – to tylko wybrane tematy, które pojawiły podczas premiery publikacji „Bunt duszy polskiej”. Wspólnie z autorem, prof. Krzysztofem Kosińskim, o nowości wydawniczej IDMN dyskutowali: prof. Paweł Skibiński oraz prof. Agnieszka Nogal.

Klucz do zrozumienia misji instytutu

Za nami premiera monografii Krzysztofa Kosińskiego „Bunt duszy polskiej. O twórczości politycznej i literackiej Romana Dmowskiego (z lat 1893-1934)”. Monografia jest rodzajem biografii intelektualnej jednego z twórców polskiej niepodległości. To pierwsze tak obszerne omówienie tekstów politycznych i literackich przywódcy Narodowej Demokracji.

– To niewątpliwie nasza najważniejsza książka w tym roku. Klucz do zrozumienia misji instytutu – mówił prof. Paweł Skibiński.

Dyskusja, która odbyła się w Centrum Edukacyjnym IDMN przy ul. Andersa 20, obfitowała w inspirujące spostrzeżenia i twórczą wymianę poglądów. Uczestnicy podkreślali, że monografia Kosińskiego nie tylko przybliża sylwetkę lidera ruchu narodowego, ale ułatwia także kontakt z jego dorobkiem. Porusza szerokie spektrum tematów, które interesowały Dmowskiego jako intelektualistę i polityka.

Kategoria „duszy polskiej”

Jednym z wiodących wątków rozmowy była kategoria „duszy polskiej”. Pojawia się ona w wielu tekstach Dmowskiego, w tym m.in. w „Upadku myśli konserwatywnej w Polsce”, z której autor zaczerpnął tytuł. Kategoria „duszy polskiej” miała u Dmowskiego wielowymiarowy charakter. Oznaczała m.in. poszukiwanie równowagi między tym, co indywidualne a tym, co zbiorowe.

Tytuł publikacji „Bunt duszy polskiej” oddaje istotę twórczości Dmowskiego oraz jego postawy duchowej i intelektualnej. Lider endecji buntował się m.in. przeciwko myśli marksistowskiej. Był jednym z niewielu intelektualistów przełomu XIX i XX stulecia, który nie uległ pokusie socjalizmu. Ta postawa była wyrazem swoistego sprzeciwu przeciwko własnemu pokoleniu i afirmowanym przez nie wartościom.

Nowoczesny konserwatysta

Dmowski buntował się także przeciwko redukcjonizmowi. Jego myśli politycznej nie można sprowadzić wyłącznie do kategorii konserwatyzmu. Przywódca ruchu narodowego był antyredukcjonistą – jego poglądy wykraczały poza uproszczone modele i schematy myślowe. Tak było w przypadku nowoczesności, która fascynowała Dmowskiego jako szansa na adekwatne rozwiązanie problemów współczesności. Jednocześnie lider endecji dostrzegał w niej zagrożenia i nie akceptował jej bezkrytycznie. Afirmacja nowoczesności miała charakter selektywny.

Podobnie niejednoznaczne było podejście Dmowskiego do kategorii polskości i Polaków. Autor „Myśli nowoczesnego Polaka” miał odwagę krytycznie oceniać swoich rodaków, dostrzegając i analizując wady narodowe. Podkreślał, że mimo pewnej bierności w Polakach drzemie energia, którą mogą wyzwolić przez własny wysiłek. W tym swoistym „mocowaniu” się z polskością wyrażała się troska Dmowskiego o charakter narodowy oraz jego miłość do Polski.

Modernizacja okiem Dmowskiego

Lider Narodowej Demokracji rekonstruował pojęcie narodu polskiego m.in. przez pryzmat modernizmu. Pokazywał specyfikę procesu modernizacyjnego, który w Polsce przebiegał bez udziału mieszczaństwa. Uprzemysłowienie w Polsce miało specyficzny charakter, ponieważ zderzało się z dwiema biernymi warstwami społecznymi: szlachtą (przyzwyczajoną do korzystania z pracy innych) oraz chłopami (przyzwyczajonymi do poddaństwa oraz braku aktywności) i tworzyło próżnię w miastach, która była wypełniania przez innych. Dmowski pokazywał strukturę tego procesu oraz sposób na podbudzenie aktywności i zbudowanie nowoczesnego mieszczaństwa.

Zachęcamy do lektury „Buntu duszy polskiej”. Wydanie publikacji wpisuje się obchody jubileuszu 160. rocznicy urodzin Dmowskiego.