„Na przedpolu Jałty” – wojenna epopeja Jerzego Kurcysza

21 marca 2024

Szerokie grono czytelników zgromadziła premiera publikacji „Na przedpolu Jałty. Wspomnienia z tajnej służby w dyplomacji”. Wydarzenie zorganizowane w Centrum Edukacyjnym IDMN było okazją do pogłębionej dyskusji na temat wątków zawartych w publikacji, w szczególności wojennej epopei Jerzego Kurcyusza. Zagadnienia te przybliżyli: dyrektor IDMN prof. dr hab. Jan Żaryn, dr Dariusz Węgrzyn, autor wstępu do publikacji oraz córka autora wspomnień – Teresa Kurcyusz-Furmanik.

Młodzieńcza działalność
Ważnym wątkiem dyskusji była młodzieńcza działalność i postawa Jerzego Kurcyusza. Zagadnienie to przybliżył prof. Jan Żaryn, mówiąc m.in. o poczuciu odpowiedzialności za sprawy państwa.

– Młodzieńcza dojrzałość Jerzego Kurcyusza jest z jednej strony dojrzałością typową dla młodych ludzi z związanych z ruchem narodowym. Z drugiej zaś to dojrzałość człowieka, który wyróżnia się swoją inteligencją i odwagą, także odwagą cywilną – mówił prof. Jan Żaryn.

Dyrektor IDMN podkreślał zaangażowanie Jerzego Kurcyusza w obronę kraju we wrześniu 1939 roku, które było symboliczną próbą spłacenia długu wolnej Polsce.

– Ojczyźnie zawdzięczał wykształcenie, możliwość funkcjonowania, dlatego nie mógł stać z boku 1 września 1939 roku. Nie mógł stać z boku, gdy ojczyzna była w zagrożeniu – mówił prof. Żaryn.

Wojenne losy Jerzego Kurcyusza
W dyskusji o wspomnieniach Jerzego Kurcyusza nie mogło zabraknąć wątku jego wojennej działalności. Odnosząc się do zagadnienia, dr Dariusz Węgrzyn zauważył, że Stambuł, do którego trafił autor wspomnień, był miejscem ścierania się różnych wpływów politycznych i dyplomatycznych.

– Książka pokazuje meandry tego, jak trudno było się tam poruszać – podkreślił badacz.

Dr Dariusz Węgrzyn, opowiadając o tworzeniu szlaków kurierskich, którymi zajmował się Kurcyusz, zaznaczył, że komórka stworzona przez niego w Stambule odegrała bardzo istotną rolę po agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki czy układzie Sikorski-Majski.

– Komórka stworzona przez Kurcyusza miała istotne znaczenie w utrzymaniu łączności z polskimi placówkami w Związku Sowieckim. Kluczowe znaczenie odegrała w momencie, gdy Polacy odzyskiwali wolność, byli wypuszczani z łagrów, tworzyli armię. Odgrywała ważną rolę w przekazywaniu informacji czy środków pieniężnych – podkreślał dr Węgrzyn.

Aktywność Jerzego Kurcyusza po II wojnie światowej
Teresa Kurcyusz-Furmanik oraz dr Dariusz Węgrzyn opowiadali o trudnej sytuacji Kurcysza po II wojnie światowej. W czasach PRL był inwigilowany i prześladowany przez władze komunistyczne. Represje dotykały Kurcyusza zarówno ze względu na przedwojenną działalność w ruchu narodowym, jak i w okresie II wojny światowej. Służba bezpieczeństwa chciała złamać Kurcyusza, aby nakłonić do współpracy. Mimo podpisania zobowiązania nigdy nie wywiązał się z obowiązków tajnego współpracownika.

Sylwetka Jerzego Kurcyusza
Autor wspomnień, Jerzy Kurcyusz (1907-1988), był doktorem prawa, adwokatem, prezesem Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska, członkiem władz Stronnictwa Narodowego, Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu Narodowo-Radykalnego. W 1938 r. został wybrany do Rady Miasta Warszawy z ramienia komitetu wyborczego Ruchu Narodowo-Radykalnego. Po agresji Niemiec na Polskę zgłosił się do wojska, ale nie został przyjęty z powodu braku broni i problemów ze wzrokiem. Pełnił jednak służbę w Straży Obywatelskiej w Warszawie.

Pod koniec 1939 r. podjął decyzję o wyjeździe do Francji jako wysłannik kół ONR. Tam został skierowany przez gen. Władysława Sikorskiego do prowadzenia łączności cywilnej pomiędzy rządem emigracyjnym a okupowanym krajem. We wrześniu 1940 r. otrzymał zadanie zorganizowania placówki łączności z siedzibą w Stambule. Rola, jaką tam odegrał, była niebagatelna. Placówka przez ponad trzy i pół roku była jednym z kluczowych ogniw konspiracyjnego łańcucha komunikacyjnego.

W 1947 r. podjął decyzję o wyjeździe na stałe do Polski. Pracował jako radca prawny i adwokat. W latach 80. był m.in. doradcą działaczy „Solidarność” i obrońcą w procesach politycznych.