„Tułacz Boży” – film o życiu abp. Józefa Gawliny

13 grudnia 2023

W życiorysie abp. Józefa Gawliny splatają się tragiczne losy Polski i Polaków w XX wieku – polityka wynaradawiania i germanizacja, walka o granice, II wojna światowa, a wreszcie oderwanie od korzeni i życie na emigracji. O tych właśnie wątkach opowiada film dokumentalny Pawła Woldana „Tułacz Boży”, którego projekcja odbyła się w ramach comiesięcznych wydarzeń edukacyjnych Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I.J. Paderewskiego.

Kontekst historyczny działalności abp. Józefa Gawliny
Pokaz filmu poprzedziła prelekcja dr. Przemysława Pazika, który wyjaśniał i uzupełniał watki pojawiające się w obrazie Pawła Woldana. Dr Pazik zwrócił uwagę na aktywność, zaangażowanie oraz duże talenty organizacyjne abp. Gawliny. Te umiejętności i cechy sprawiły, że przyszły biskup polowy Wojska Polskiego był kierowany przez swoich przełożonych do zadań trudnych, wymagających konsekwencji i nakładów pracy.

Badacz podkreślił, że Gawlina był pierwszym biskupem katolickim wpuszczonym do Związku Sowieckiego po wcześniejszym usunięciu biskupów mohylewskich. Była to misja szczególnie niebezpieczna, obciążona dużym ryzkiem. Swoją posługą abp. Gawlina objął nie tylko żołnierzy, ale także ich rodziny oraz osoby, które zostały zesłane na teren ZSRS. W tym kontekście dr Pazik zwrócił uwagę na ogromną odwagę osobistą abp. Gawliny oraz zaznaczył, że już wtedy pełnił niejako funkcję duszpasterza środowisk emigracyjnych.

Dr Przemysław Pazik wskazywał ponadto, że sytuacja po II wojnie światowej uniemożliwiła abp. Gawlinie kontynuowanie i rozwinięcie działalności na rzecz Kościoła katolickiego w Polsce. Po wojnie pozostał na emigracji, pełniąc zarówno rolę duszpasterza środowisk emigracyjnych, jak i pomostu komunikacyjnego między Stolicą Apostolską a kościołem nad Wisłą. Abp Gawlina był źródłem wiedzy o Polsce, punktem odniesienia tłumaczącym, jak należy interpretować bieżącą sytuację w naszym kraju.

– Jego działalność po II wojnie światowej otwiera nas na masowy charakter emigracji po 1945 roku. Gawlina szybko dostrzegł problem emigracji i szybko nim się zajął – podsumował dr Przemysław Pazik.

„Tułacz Boży” – film dokumentalny Pawła Woldana
Film „Tułacz Boży. Bp Józef Gawlina” został wyreżyserowany przez Pawła Woldana. Za jego produkcję odpowiada Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I. J. Paderewskiego oraz Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (koprodukcja).

Główną osia narracyjną filmu są wspomnienia abp. Józefa Gawliny. Widz, słuchając fragmentów osobistych zapisków bohatera, poznaje historię jego życia od najwcześniejszych lat. Ilustracją do wspomnień jest bogaty zbiór materiałów archiwalnych prezentujących zarówno sylwetkę abp. Gawliny, jak i innych postaci i wydarzeń związanych bezpośrednio z nim bądź historią XX wieku.

Wspomnienia abp. Gawliny są przeplatane fragmentami nagrań archiwalnych jego homilii z okresu Bożego Narodzenia. Kazania te mają nie tylko głęboki charakter religijny i duchowy, ale komentują także bieżącą sytuację historyczną i polityczną.

Film został dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Sylwetka bp Józefa Gawliny
Józef Feliks Gawlina urodził się w 1892 r. w Strzybniku. Już od najmłodszych lat doświadczał germanizacji i polityki wynaradawiania. W 1914 r. podjął studia teologiczne na uniwersytecie we Wrocławiu, które przerwał wybuch I wojny światowej. Wówczas został wcielony do armii pruskiej i skierowany na front do Francji, a następnie do Palestyny, gdzie został ranny. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1921 r., a pracę duszpasterską rozpoczął w parafii w Dębieńsku. W 1927 r. na polecenie prymasa Augusta Hlonda założył w Warszawie Katolicką Agencję Prasową. Działalność tę kontynuował do 1929 r. W 1931 r. został proboszczem parafii w Królewskiej Hucie (Chorzów).

W 1933 r. papież Pius XI mianował go biskupem polowym Wojska Polskiego. Po wybuchu wojny – na rozkaz naczelnego wodza marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza – przybył do Rzymu. W okresie II wojny światowej przebywał we Francji, Anglii, Rosji Sowieckiej, na Bliskim Wschodzie, we Włoszech, wypełniając swoją służbę wobec żołnierzy i ich rodzin. Urząd biskupa polowego sprawował do roku 1947 r. Dwa lata później został opiekunem emigracji polskiej na całym świecie. Zmarł w Rzymie w 1954 roku. Wraz z żołnierzami Armii Andersa spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino.

Galeria