Aneta Mintzberg – 81 rocznica śmierci Maurycego hr. Zamoyskiego XV Ordynata Ordynacji Zamoyskiej

5 maja 2020

Maurycy hr. Zamoyski urodził się 30 lipca 1871 roku w Warszawie. Był synem Tomasza Zamoyskiego i Marii z Potockich. XV Ordynat Ordynacji Zamoyskiej.

Swoje pierwsze lata aktywności publicznej poświecił działalności fundacyjnej. Będąc czułym na sprawy kultury rozumiał, że jedynym sposobem by wspierać Ojczyznę jest inwestowanie w to, co dziś my uznajemy za dziedzictwo narodu polskiego. Był m.in. członkiem Komitetu Zbudowania Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie, budowy pomnika Adama Mickiewicza z okazji setnej rocznicy śmieci, a także brał udział w dyskusji na temat pomnika Fryderyka Chopina, który obecnie stoi w Łazienkach. Ofiarował pieniądze na wybudowanie Teatru Rozmaitości. Spłacił też długi Filharmonii Narodowej, której był wieloletnim prezesem. Wzorem założyciela swojego rodu – Jana Zamoyskiego – wspierał młodych w walce o lepszą przyszłość: wybudował kilka szkół na terenie Ordynacji Zamoyskiej.

Był jednym z wielu założycieli Polskiej Macierzy Szkolnej, a także był członkiem jej Rady Nadzorczej. Sam jednak nie popierał wystąpień młodzieży, które doprowadziły do powstania tego oświatowego stowarzyszenia. Jego zdaniem młodzież powinna się uczyć, a nie politykować. Czuwał nad finansami Towarzystwa Nauczycieli Ludowych. W 1903 roku Maurycy wraz z Gen. Pawłem Chrzanowskim starał się wykupić budynek na ul. Smolnej w Warszawie, gdzie miała mieścić się szkoła, w której właścicielem był ten drugi Po śmierci Chrzanowskiego, Zamoyski zajął się jego szkołą i w czasie trwania Wielkiej Wojny otoczył ją finansową opieką. Działała ona w tym czasie pod nazwą Gimnazjum Towarzystwa Szkoły Maurycego hr. Zamoyskiego. Po skończeniu I wojny światowej właściciel zmienił nazwę szkoły, nadając jej na patrona, założyciela rodu z jakiego on sam pochodził – Jana Zamoyskiego. Pieniężnie wspierał również „perłę w koronie Zamoyskich”, czyli Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich. Wszelkimi środkami wspierał jej rozwój, finansował wydanie wielu źródeł. Z jego woli drzwi Biblioteki zostały otworzone dla wszystkich uczniów, studentów i badaczy. Uważał, że  znajdujące się w niej zasoby nie należały do rodziny, lecz do całego narodu.

Swoje pierwsze lata działalności politycznej, jak większość ziemian, spędził w stronnictwie ugodowym. Wraz ze swoim wujem brał udział w pogrzebie Cara Aleksandra III. Prawdopodobnie w 1903 roku Maurycy Zamoyski poznał Romana Dmowskiego, przewodniczącego Ligi Narodowej, a także Stronnictwa Narodowo – Demokratycznego. Możemy sądzić, że spotkanie to stało się przełomowym momentem w życiu XV Ordynata, gdyż od tego czasu zaczął wspierać budowane przez Dmowskiego stronnictwo, porzucając swoich dotychczasowych politycznych przyjaciół. Brał czynny udział w działalności partii budowanej przez Dmowskiego. Dla zwiększenia możliwości oddziaływania stronnictwa kupił trzy warszawskie gazety, które stały się sztandarowymi tytułami ruchu narodowego. W należącym do niego Błękitnym Pałacu były organizowane spotkania partyjne, w czasie których omawiano najważniejsze wydarzenia,

Dzięki swoim wpływom Maurycy uzyskał zgodę na organizację pierwszego Pochodu Narodowego, który odbył się 5 listopada 1905r.

Czas I wojny światowej był dla Zamoyskiego czasem niezwykle intensywnym. Towarzyszył  Romanowi Dmowskiemu, który na Zachodzie prowadził agitację na rzecz sprawy polskiej. Maurycy finansował te inicjatywy. To on płacił za wynajem paryskiego mieszkania, w którym mieściła się siedziba Komitetu Narodowego Polskiego. Miało to istotne znaczenie, gdyż pokazywało że pracujący w KNP politycy są finansowo niezależni pomimo braku państwa. Oprócz zaszczytnej funkcji skarbnika Ordynat został mianowany Zastępcą Prezesa  organizacji (zajmował się nie tylko finansami, ale i administracją Komitetu). W czasie podróży Dmowskiego do Stanów Zjednoczonych, Maurycy zastępował go na stanowisku prezesa KNP. To z jego rąk gen. Józef Haller odebrał nominacje na dowódcę polskiego wojska – Błękitnej Amii. Zamoyski był jednym z delegatów polskiej reprezentacji na obradach w Wersalu. Został pierwszym po czasach niewoli ambasadorem RP we Francji.

Miał wielkie zasługi w uzyskiwaniu francuskiej pomocy dla polskiego wojska w czasie działań wojennych w 1920 roku. To głównie dzięki jego zabiegom wizyta Naczelnika Państwa okazała się sukcesem. Dwa lata później wystartował jako kandydat prawicy w wyborach na I Prezydenta RP, w które przegrał z Gabrielem Narutowiczem. Ostatnią polityczną funkcją jaką pełnił, dokładnie przez pierwszych siedem miesięcy w 1924 roku, było objęcie funkcji Ministra Spraw Zagranicznych.  

Maurycy hr. Zamoyski umarł 5 maja 1939 roku. Na pogrzebie, by pożegnać wielkiego Polka, i Patriotę, byli obecni wielcy ówczesnej Polski.

Autor: Redakcja IDMN