Dwie konstytucje II Rzeczpospolitej: marcowa i kwietniowa – Audycja „Dziedzictwo i Pamięć”

Długotrwała debata, w czasie której rozpatrywano kilka projektów, demokratyczne głosowanie – w takich okolicznościach, podczas Sejmu Ustawodawczego, została uchwalona w 1921 roku konstytucja marcowa. A dlaczego konstytucję kwietniową z 1935 roku uchwalono przy obecności na sali jedynie części posłów, co było wbrew ustawie zasadniczej, a najważniejszym organem władzy został prezydent, a nie tak jak dotychczas sejm?

Mała Konstytucja 

Zanim została uchwalona konstytucja marcowa z 1921 roku, pierwszym konstytucyjnym aktem prawnym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, była tzw. Mała Konstytucja z 1919 roku – uchwała Sejmu Ustawodawczego powierzająca Józefowi Piłsudskiemu dalsze sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.

Uchwalenie konstytucji marcowej w 1921 roku, pierwszej przyjętej w demokratycznym głosowaniu, poprzedziła długotrwała debata, w czasie której rozpatrywano kilka projektów. W 1919 roku było 11 klubów poselskich, w 1920 14, a u schyłku Sejmu Ustawodawczego, w 1922 roku, było już 18 klubów. 

– Zdecydowana większość uchwał była podejmowana w ramach docierania stanowisk, czyli ze świadomą, nawiązującą tradycją do I RP, ale trzeba było również zdawać sobie sprawę, że istniały olbrzymie i to emocjonalne przede wszystkim różnice między klubami. Taką podstawową to był stosunek do Józefa Piłsudskiego, czyli Naczelnika Państwa – mówi w Programie 1 Polskiego Radia prof. Jan Żaryn, dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego. – Wybory, które odbyły się w styczniu 1919 roku, wygrała prawica, a konkretnie obóz narodowy, który występował pod nazwą Klub Związku Ludowo-Narodowego. Uzyskał najwięcej mandatów, ale samodzielnych rządów nie mógł sprawować – opowiada. 

Sejmokracja 

Konstytucja marcowa, dając niezwykle duże uprawnienia parlamentowi, zwłaszcza – Sejmowi  czyniła z niego dominujący organ państwa i osłabiała bardzo władzę wykonawaczą. To, a także rosnące przekonanie posłów o własnej wszechwładzy, doprowadziło do osłabienia mechanizmów demokratycznych i zagrożenia anarchią. 

– W związku z tym, że wszystkie strony uważały, że jedynym kandydatem na stanowisko prezydenta jest Józef Piłsudski, lewa strona była zainteresowana, żeby te kompetencje były jak największe, prawa z kolei, żeby były jak najmniejsze – podkreśla prof. Żaryn. 

Przewrót majowy 

Krytyka sejmokracji i rozczarowanie modelem ustrojowym państwa stały się główną przyczyną przeprowadzenia przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Obóz rządzący zmienił konstytucję marcową, wprowadził poprawki, dając większe uprawnienia prezydentowi. 

– Zamachowcy przejęli instytucje państwa w formie wojskowej dyktatury, pozostawili Sejm i Senat do końca kadencji, czyli do 1928 roku, jednocześnie wprowadzając tak zwaną nowelę sierpniową, czyli wzmocnienie prezydenta – mówi gość Jedynki. – Od tego momentu w głębokiej opozycji wobec sanacji i efektem tej opozycji m.in. będzie zakładanie alternatywnych (także poza parlamentem) olbrzymich organizacji, które by miały jednoczyć naród – dodaje rozmówca Doroty Truszczak. 

Konstytucja kwietniowa 

Ustawa zasadnicza II Rzeczypospolitej podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego w 1935 roku. Powodowała ona niezmienność ekipy sanacyjnej u władzy. 

Dlaczego system wprowadzony przez konstytucję marcową nazywa się sejmokracją, a system funkcjonujący po 1935 roku autorytaryzmem? Który ustrój był lepszy dla Polski, ten wprowadzony przez konstytucję marcową czy kwietniową? O tym w dalszej części audycji. 

tekst: jedynka.polskieradio.pl

Zachęcamy do odsłuchania całości audycji na stronie Polskiego Radia.