Hanka Świeżawska, pierwsza kurierka Polskiego Państwa Podziemnego – Audycja „Dziedzictwo i pamięć”

W cyklu audycji „Dziedzictwo i pamięć” Polskiego Radia dyrektor IDMN, prof. Jan Żaryn przedstawia zapomnianą historię pierwszej emisariuszki PPP. Hanna Świeżawska ps. „Zosia”, działaczka związana z obozem narodowym, dostarczyła rządowi na emigracji pierwszy raport o sytuacji w okupowanej Polsce.

W konspiracji

Hanna Świeżawska po klęsce wrześniowej kampanii wojskowej, podzieliła się swoimi planami dotyczącymi opuszczenia kraju z kolegą z pracy w poznańskim Wydawnictwie św. Wojciecha, Kiryłem Sosnowskimi. Jako członek kierownictwa „Ojczyzny” – konspiracyjnej organizacji o charakterze narodowym działającej w Poznaniu, zaproponował jej rolę kurierki. Treść raportu sytuacyjnego, opracowanego przez Kiryła Sosnowskiego i Witolda Grotta Hanka musiała opanować na pamięć. Jej celem było dostarczenie go Marianowi Seydzie, wybitnemu poznańskiemu działaczowi Stronnictwa Narodowego, który został ministrem w rządzie RP we Francji.

Z Poznania do Paryża

Karkołomną podróż Hanka rozpoczęła 11 listopada 1939 r. od udania się do rodzinnego Lwowa. Paszport za zgodą władz niemieckich mogła otrzymać ze względu na akcję łączenia rodzin. Stamtąd wyruszyła w dalszą drogę – udało jej się dostać na granicę węgierską, gdzie została jednak aresztowana i zatrzymana. Dzięki ujawnieniu się przed tamtejszymi polskimi władzami konsularno-poselskimi, w trybie natychmiastowym otrzymała legitymizację oraz paszport. 5 grudnia, po uprzednim przemierzeniu Jugosławii i Włoch, dociera do Paryża.

– Ślisko, stromo, płoty kolczaste, śnieg. Nawoływania milicji. Ucieczka.
Granica. Błądzenie w ciemnościach. Ognisko w lesie – pisze o trudach
drogi Hanna Świeżawska w swoim dzienniku.

„Zosia dojechała szczęśliwie i czeka na siostrę”

Tak brzmiał zaszyfrowany komunikat radiowy, który informował Poznań o powodzeniu misji Hanny Świeżawskiej ps. „Zosia”. Raport przez nią dostarczony obejmował dane do 11 listopada 1939 r. opisujące zakres zbrodni niemieckich, głównie z terenów Kraju Warty i Pomorza, nowe prawa wprowadzone przez Niemców na terenie Wielkopolski, a także silne represje ludobójcze, skierowane szczególnie przeciw Kaszubom na Pomorzu.

– Bardzo drobiazgowo, miejscowość po miejscowości, jest opisany zakres
represji, zarówno zbrodni, egzekucji, aresztowań, ale także już przepisy,
które zostały narzucone Polakom na terenie Wielkopolski, (…) np.
konieczność zdejmowania czapki przed niemieckim żołnierzem czy
oficerem ze strony Polaka, jak ustępowanie miejsca w kolejkach do
sklepów – mówi prof. Jan Żaryn dla Polskiego Radia.

Po wojnie

Po II wojnie światowej Hanka stała się niemal symbolem siedziby Stronnictwa Narodowego w Londynie, pracując w sekretariacie prezesa Tadeusza Bieleckiego. Wielka Brytania była miejscem, w którym wszyscy emigranci i działacze obozu narodowego szukali schronienia oraz celu dalszej działalności. Zakładano liczne koła SN, nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale także w innych krajach, prowadząc obfitą korespondencję, w której Świeżawska musiała mieć rozeznanie. Prof. Jan Żaryn zwraca więc uwagę na to, że była to praca bardzo wymagająca, a Hanka miała ręce pełne pracy.

Zachęcamy do wysłuchania całości audycji „Dziedzictwo i pamięć” na stronie internetowej Polskiego Radia .