Hufce Polskie – harcerstwo podziemia narodowego – Audycja „Dziedzictwo i Pamięć”

Hufce Polskie, nazywane harcerstwem podziemia narodowego, były obok Szarych Szeregów największą organizacją harcerską czasów okupacji. Obie grupy miały różne spojrzenie na wychowanie młodzieży, ale z czasem nawiązały też współpracę. Jaka rolę w historii odegrały Hufce Polskie?

Organizacja została powołana 27 października 1939 roku jako Harcerstwo Polskie. Kryptonim Hufce Polskie nadano jej najprawdopodobniej w 1943 roku. Jako jednolita struktura przestała istnieć w 1946 roku. Początków organizacji można szukać siedem lat przed wybuchem II wojny światowej, w środowisku katolicko-narodowym, którego działacze zostali usunięci z władz ówczesnego Związku Harcerstwa Polskiego, przez zwolenników obozu sanacyjnego. Dlatego w 1932 roku powstał Krąg Starszoharcerski św. Jerzego.

Co istotne, Harcerstwo Polskie działało niezależnie od Związku Harcerstwa Polskiego. – Zdaniem jednego z liderów Kręgu Starszoharcerskiego, Witolda Sawickiego, nie doszło do możliwości porozumienia między Kręgami i władzami ZHP. W konspiracyjnych strukturach Szarych Szeregów nie znalazło się miejsce dla przedstawicieli Kręgów. W związku z tym podjęto decyzję, że równolegle powstanie druga organizacja konspiracyjna – wyjaśnia prof. Jan Żaryn, dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.

Jak dodaje gość Programu 1 Polskiego Radia, przyczyn braku zgody należy szukać w II RP. – Liderzy późniejszych Hufców Polskich: Stanisław Sedlaczek, Witold Sawicki i Henryk Glass, i reprezentowany przez nich nurt, był podstawą tworzenia się harcerstwa polskiego II Rzeczpospolitej. Byli oni oczywiście zwolennikami, pod względem głosowania wyborczego, obozu narodowego bądź chrześcijańskiej demokracji. Ale mówili, i podkreślał zwłaszcza Sawicki, że nie należy łączyć harcerstwa polskiego z jakąkolwiek partią polityczną. Wbrew przeciwnie, przynależność partyjna była zabroniona. Natomiast przyjęła ta grupa, przynajmniej do zamachu majowego, że program wychowawczy ZHP będzie nawiązywał jednoznacznie do katolicyzmu, pogłębiania religijności. (…) Po zamachu majowym jeszcze przez kilka lat środowisko katolickie dominuje, natomiast w 1929 roku zaczyna dochodzić do głosu obóz sanacyjny – opowiada rozmówca Doroty Truszczak.

Konkurencja i wizje wychowania młodzieży

Według ojców założycieli polskiego harcerstwa miało ono być między innymi sposobem wychowania młodzieży. – Tak się składa, że i Witold Sawicki, i Stanisław Sedlaczek, rozumieli, w jakiej mierze można przygotować młodego człowieka na czas II wojny światowej. Hufce Polskie, jak i wcześniej Kręgi, nie widziały harcerstwa jako masowej organizacji. To miała być organizacja elitarna. W podziemiu także była organizacją elitarną. Chodziło o jakość członków, aby stanowili awangardę społeczną – tłumaczy prof. Jan Żaryn.

Spojrzenie na działania harcerzy w ramach wojny było kolejnym elementem niezgody pomiędzy Hufcami Polskimi i Szarymi Szeregami. – W Hufcach Polskich uznano, że harcerzy nie można obarczyć odpowiedzialnością za śmierć wroga. Czyli nie mogą oni walczyć; mają przede wszystkim otrzymać ścieżkę wychowawczą, która by ich uzbroiła w moralności chrześcijańskiej, a konfrontacja z wrogiem nie była pogłębieniem się ich dewastacji moralnej. Jeden ze sporów, bardzo zasadniczych, dotyczył tego, od którego roku życia młodzież może być obarczona koniecznością wzięcia broni i walki – wyjaśnia dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej.

Zbliżenie do Żołnierzy Wyklętych

Po zakończeniu II wojny światowej i przejęciu władzy przez Armię Czerwoną rozpoczęły się działania w ramach oficjalnego Związku Harcerstwa Polskiego. Hufce Polskie, które rozwiązano w 1946 roku, również podjęły kroki w celu rozpoczęcia legalnego funkcjonowania. Doszło też wtedy do nawiązania współpracy między członkami Hufców i ZHP. – Pozytywny mit o Szarych Szeregach i postawie harcerzy w czasie II wojny światowej sprawi, że Związek Harcerstwa Polskiego będzie niezwykle atrakcyjną organizacją. I ten nurt szaroszeregowy, Hufce Polskie tak samo, będą uważać, że „kończymy ten wewnętrzny spór wobec zagrożenia bolszewickiego. Razem wchodzimy na grunt legalizmu, żeby młody człowiek, harcerz mógł być wychowywany w duchu niepodległościowym, polskim, chrześcijańskim – mówi prof. Jan Żaryn.

Z czasem część harcerzy przeszła do działań w podziemiu. – W 1950 roku Związek Młodzieży Polskiej, czyli komunistyczna organizacja, została wysunięta na front likwidacji Związku Harcerstwa Polskiego. Została utworzona OH ZMP, wzorowana na Pionierach sowieckich. Skutek był taki, że bardzo dużo drużyn harcerskich, nie godząc się z tym werdyktem, weszła do konspiracji. Druga konspiracja Żołnierzy Wyklętych to jest ta konspiracja młodzieżowa. Wiemy, że do roku 1956 było ok. 1000 młodzieżowych organizacji konspiracyjnych, które były oczywiście ścigane przez Urząd Bezpieczeństwa – mówi gość radiowej Jedynki.

tekst: jedynka.polskieradio.pl

Zachęcamy do odsłuchania całości audycji na stronie Polskiego Radia.