„Niemcy, Rosja i kwestia polska” – myślenie o Polsce w kategoriach geopolitycznych

22 marca 2024

Analiza jednego z kluczowych tekstów politycznych Dmowskiego, czyli książki „Niemcy, Rosja i kwestia polska” to główny temat kolejnego odcinka cyklu filmowego poświęconego liderowi ruchu narodowego. Najważniejsze wątki publikacji, w której przywódca endecji dał wyraz myśleniu geopolitycznemu, omawia prof. Krzysztof Kosiński. Zachęcamy do zapoznania się z materiałem i subskrybowania naszego kanału w serwisie YouTube.

Niemcy
Kluczowy dla polityki niemieckiej był rok 1871, czyli wygrana w wojnie z Francją i utworzenie w następstwie Cesarstwa Niemieckiego pod egidą Prus. Niemcy stały się osią polityki międzynarodowej i europejskiej – wielkim imperium kontynentalnym. Jego rozwój, jak zaznacza prof. Krzysztof Kosiński, mógł się dokonywać „na trupach” Polaków albo po ich zwasalizowaniu. Sprzyjało temu umocnienie granic zachodnich po wygranej wojnie z Francją oraz dążenie do uczynienia z Morza Bałtyckiego wewnętrznego akwenu. Jednocześnie Niemcy stanęły w wyścigu o „kontrolę nad masą upadłościową Cesarstwa Osmańskiego”, a symbolem tego stała się projektowana linia kolejowa Berlin-Bagdad.

Działania te – jak pisał przywódca Narodowej Demokracji – były ukierunkowane na stworzenie Mitteleuropy, a istotnym celem polityki niemieckiej była dominacja nad Europą Środkową.

– Prognozy Dmowskiego dotyczące polityki niemieckiej sprzed 1904 roku, analizy dotyczące planów strategicznych imperium niemieckiego, były bardzo przenikliwe, trafne, można nawet powiedzieć, zbyt ostrożne niż przesadne – podsumowuje prof. Kosiński.

Rosja
W tekstach Dmowskiego często powraca pytanie: „Czym w ogóle jest Rosja?”. Analizując to zagadnienie, lider Narodowej Demokracji wychodził z założenia, że nie jest ona państwem podobnym do innych, a jej zrozumienia nie ułatwiają statystyki demograficzne i gospodarcze.

W publikacji „Niemcy, Rosja i kwestia Polska” Dmowski wielokrotnie daje wyraz myśleniu w kategoriach geopolitycznych. Podkreśla, że o roli tego państwa zdecydowała geografia. Rosja często nie miała granic stałych, z wyjątkiem morza na północy. Rezultatem tego był rozwój idący „na zewnątrz” nie „do wewnątrz”. O istocie rosyjskiej państwowości stanowiły: prawosławie, samowładztwo i ludowość. Elementy te przykrył, zdominował wielkoruski nacjonalizm rozumiany jako imperializm.

Kryzys państwa i jego niereformowalność ujawniła przegrana w wojnie rosyjsko-japońskiej, a później rewolucja z 1905 roku. Dmowski uważał, że powinna ona pozostać sprawą rosyjską. Istniało bowiem ryzyko, że na grunt polski przeniesie się duch nihilizmu.

Kwestia polska
Przeprowadzona przez Dmowskiego analiza geografii politycznej i miejsca dawnych ziem Rzeczpospolitej na mapie Europy początków XX wieku ujawniała następujące konsekwencje dla sprawy polskiej:
• utrata przez Austrię Galicji i Królestwa Polskiego przez Rosję nie stanowiłaby zagrożenia dla obszarów rdzeniowych zaborców,
• utrata przez Prusy Pomorza, Wielkopolski czy Górnego Śląska oznaczałaby dezintegrację Cesarstwa Niemieckiego, dlatego w interesie Prus było blokowanie odrodzenia narodowego w Polsce,
• ekspansja niemieckiego imperium kontynentalnego skutkowała tym, że Niemcy wywierały coraz większy nacisk na naród polski,
• geografia Polski sprawiała, że jej dawne terytoria były obszarem starcia dwóch wielkich bloków politycznych, jakie wytworzyły się do roku 1907.

Położenie Polski między Rosją a Niemcami mogło stać się szansą w przypadku prowadzenia rozsądnej i długofalowej polityki.

Autor: Redakcja IDMN