prof. Jan Żaryn – „Ostatni więzień Cytadeli”

Byłem wczoraj (14 lipca 2020 r.), oprowadzony przez dyr. Jana Engelgarda po niezwykłym miejscu na mapie Warszawy. Pan Jan od lat kieruje Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, placówką muzealną, która stanowi oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie.

Wystawa stała, którą zobaczyłem jest autorstwa Jana Engelgarda i Michała Cieślaka. Z punktu widzenia historii ruchu narodowego jest niezwykła. Autorzy postanowili – po raz pierwszy zgodnie z prawdą – przekazać zwiedzającym informację o XIX i XX wiecznych więźniach Cytadeli. Jak wiadomo, niegdyś (i to nie tylko w PRL), więźniami X Pawilonu byli oprócz powstańców styczniowych jedynie działacze Proletariatu oraz socjaliści, w tym rzecz jasna Józef Piłsudski, który symulując chorobę psychiczną zdołał zwieść ówczesnych carskich namiestników w Królestwie Polskim. To wszytko oczywiście jest nadal w Cytadeli obecne.

Warto jednak zauważyć kilka rzeczy nowych. Jest zatem cela dedykowana Romanowi Dmowskiemu, który przebywał tu w związku z organizacją demonstracji patriotycznej 3 maja 1891 r. w Warszawie; obok mamy także celę Jana Ludwika Popławskiego, jednego z głównych założycieli Ligi Narodowej, który był kilkakrotnie więziony w Cytadeli, w tym raz z Adamem Szymańskim, także konspiratorem, a następnie działaczem narodowym i pisarzem. Na przeciwko ich cel znajduje się pomieszczenie, w którym więziono słynnego o. Honorata Koźmińskiego.

Bodaj najciekawsza jest tablica zbiorcza z listą więzionych w Cytadeli narodowców, którą zamyka nazwisko Władysława Rabskiego (1863- 1925), wybitnego działacza narodowego, członka Ligi Narodowej od 1898 r., dramaturga i publicysty, posła na sejm II RP.  Członek Rady Polskiej grupującej działaczy prawicowych w Rosji powróciwszy do Warszawy w czerwcu 1918 r. został aresztowany przez niemiecką policję i oskarżony o zdradę stanu. Był ostatnim więźniem Cytadeli w okresie niewoli. Uwolniły go dopiero wydarzenia 11 listopada. Zakończył długą listę więzionych i dręczonych w tym miejscu polskich bohaterów.