Roman Dmowski a komunizm

15 stycznia 2024

Poglądy Romana Dmowskiego na kwestię komunizmu to temat drugiego odcinka cyklu filmowego zrealizowanego z okazji 160. rocznicy urodzin patrona naszego Instytutu. Zagadnienie to przybliży prof. Marek Kornat, który opowiada m.in. o przyczynach zwycięstwa rewolucji, ustroju państwa sowieckiego czy spojrzeniu na komunizm jako egzemplifikację odwiecznej walki o władzę. Zachęcamy do zapoznania się z materiałem.

Poglądy na kwestię komunizmu Roman Dmowski zawarł m.in. w artykule z 1933 r. „W kwestii komunizmu” opublikowanym w „Gazecie Warszawskiej” i „Kurierze Poznańskim”. Wątki dotyczące Rosji sowieckiej i systemu bolszewickiego pojawiły się także w jego książce „Przewrót” oraz w listach do Jana Żółtowskiego.

Poglądy Dmowskiego na kwestię komunizmu
Autor „Myśli nowoczesnego Polaka” sprzeciwiał się tezie, że komunizm realizuje jakąkolwiek ideę równości społecznej czy ideę postępu, która doprowadzi ludzkość do szczęśliwego bytowania. Jednocześnie nie był zwolennikiem poglądu, że komunizm przynosi wyłącznie chaos i anarchię. W ujęciu Dmowskiego bolszewikom chodziło jedynie o władzę. Uważał, że grupa zawodowych rewolucjonistów zdobyła ją w imię hasła dyktatury proletariatu i sprawowała w sposób zbrodniczy, opierający się na logice siły i odrzucający wartości moralne.

Zdaniem Dmowskiego podglebiem komunizmu był kryzys cywilizacji europejskiej, na której gruzach możliwe było stworzenie nowego porządku. Charakterystyczne dla lidera obozu narodowego było także przekonanie, że komunizm czerpał swoją siłę właśnie z rozkładu.

Ustrój państwa sowieckiego
W opinii Dmowskiego ustrój państwa sowieckiego opierał się na silnym rządzie, niezależnym od głosu rządzonych. Władza była sprawowana w imię obietnicy świetlanej przyszłości i pod hasłem dyktatury proletariatu. Ustrój państwa cechował także kolektywizm, który oznaczał zarówno upaństwowienie gospodarki i ograniczenie aktywności jednostki, jak i wkroczenie państwa we wszystkie strefy aktywności społecznej, w tym m.in. w kulturę czy naukę.

Lider endecji odrzucał ponadto przekonanie, że komunizm jest realizacją doktryny marksizmu. Pogląd wywiedziony od Marksa służył komunistom jedynie do uzasadnienia rewolty i obalenia dotychczasowego ładu. Uprawomocniał rządy opierające się na przemocy, terrorze i logice siły.

Komunizm jako realizacja odwiecznej walki o władzę
Dla Dmowskiego – w przeciwieństwie np. do Mariana Zdziechowskiego – komunista nie był wcieleniem szatana. Był to nadal człowiek, który we wszelki możliwy sposób dąży do zdobycia władzy. Ta walka trwa od zarania ludzkości, dlatego autor „Myśli nowoczesnego Polaka” widział w komunizmie kolejne ogniwo w łańcuchu procesów historycznych. Jego siłą i motorem napędowym była nienawiść, którą bolszewizm postanowił zagospodarować i wykorzystać do własnych celów.

Rozwojowi komunizmu sprzyjała także ludność żydowska, której nadreprezentację Dmowski dostrzegał w kręgach władzy bolszewików i niemieckiego komunizmu.

Bolszewizm przestrogą dla Europy?
Dmowski oceniał komunizm jednoznacznie negatywnie. Wyrażał jedynie nadzieję, że obraz Rosji – opanowanej terrorem, przemocą i głodem – może być przestrogą i lekcją dla Zachodu. Jednocześnie zauważał, że nawet relacje pisarzy czy publicystów rozczarowanych Związkiem Sowieckim i komunistycznym eksperymentem nie są w stanie zmienić opinii publicznej na Zachodzie Europy.

Autor: Redakcja IDMN