Roman Dmowski jako pisarz polityczny

17 stycznia 2024

Kolejny odcinek naszego cyklu filmowego o Romanie Dmowskim będzie poświęcony jego aktywności pisarskiej. Ten aspekt działalności autora „Myśli nowoczesnego Polaka” przybliży prof. Maciej Urbanowski – badacz na co dzień związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. W materiale opowie m.in. o stylu Dmowskiego, metaforyce i gatunkach, do których się odwoływał, oraz jego miejscu w panteonie najważniejszych polskich pisarzy politycznych.

Pisarz polityczny

– W swoim pisarstwie formułował ciekawe, atrakcyjne, wpływowe i ważne idee polityczne, a równocześnie o tych ideach potrafił pisać w niezwykle sugestywny sposób – zauważa prof. Maciej Urbanowski, komentując aktywność pisarską Dmowskiego.

Badacz sytuuje lidera Narodowej Demokracji w panteonie największych pisarzy politycznych w polskiej historii, m.in. obok Piotra Skargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisława Staszica, Maurycego Mochnackiego czy Józefa Piłsudskiego.

Jednocześnie prof. Maciej Urbanowski podkreśla, że teksty Dmowskiego oferowały czytelnikowi nie tylko wartościową rozrywkę intelektualną, ale cechowały je także istotne walory estetyczne. Potwierdzeniem wysokiej jakości prozy lidera endecji była przyznana w 1927 r. Nagroda Literacka im. Jana Kasprowicza. Wyróżnienie to stało się przyczynkiem do dyskusji i polemik na temat jego pisarstwa.

Styl prozy politycznej Dmowskiego
W twórczości politycznej Dmowskiego można zauważyć niechęć do kwiecistości, metafor, skomplikowanej i rozbudowanej składni czy nadmiernej egzaltacji. Autor „Myśli nowoczesnego Polaka” sytuował swoje pisarstwo w opozycji do neoromantycznego stylu epoki. Jego teksty – zdaniem Ignacego Chrzanowskiego – cechowały: klasyczna jedność, prostota, precyzja, dobitność czy uczuciowość.

Obrazowanie w tekstach Dmowskiego ma swoje źródło w pozytywizmie. Stąd m.in. porównania życia społecznego z życiem żywych organizmów. Autor „Dziedzictwa” czerpał ponadto z naturalizmu, turpizmu i metaforyki militarnej. W jego prozie można zauważyć również zmysł komizmu, sarkazm, ironię oraz czerpanie z języka potocznego.
Dmowski korzystał także z bogatej palety gatunkowej. Pisał eseje, traktaty, wspomnienia, wykład, studia, listy. W wybranych tekstach łączył różne gatunki prozatorskie.

„Skrzydlate słowa” Dmowskiego
Dmowskiego cechowało także upodobanie do aforyzmów i lapidarnych ujęć. Stąd też stwierdzenia pochodzące z jego tekstów na stałe weszły do języka codziennego. Jest to m.in.. wyrażenie „Jestem Polakiem, więc mam obowiązki polskie”, zaczerpnięte z „Myśli nowoczesnego Polaka”, używane współcześnie w różnych kontekstach. Podobnie jest z samym tytułem najpopularniejszego dzieła Dmowskiego. Stało się ono punktem odniesienia dla wielu późniejszych autorów. W sposób polemiczny do tekstu odwoływał m.in. Piotr Wierzbicki w „Myślach staroświeckiego Polaka”. Z kolei w sposób pozytywny do dzieła Dmowskiego nawiązał Rafał Ziemkiewicz w „Myślach nowoczesnego endeka”.

Zachęcamy do oglądania kolejnych filmów edukacyjnych przygotowanych z okazji 160. rocznicy urodzin patrona naszego Instytutu.

Autor: Redakcja IDMN