Rząd Chjeno-Piasta, czyli gabinet nadziei Wincentego Witosa – Audycja „Dziedzictwo i Pamięć”

PSL „Piast”, Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Pracy i Związek Ludowo-Narodowy 17 maja 1923 roku podpisały pakt lanckoroński, na mocy którego utworzyły koalicję. Umożliwiło to powołanie rządu na czele z Wincentym Witosem.

Gabinet nazwano w skrócie rządem Chjeno-Piasta. 28 maja powołał go prezydent Stanisław Wojciechowski. To był trudny moment II Rzeczpospolitej. Po zabójstwie Prezydenta Gabriela Narutowicza i zaostrzającym się konflikcie między stronnictwami politycznymi w parlamencie sytuacja w kraju była bardzo napięta. Niepokój wywoływały też wydarzenia międzynarodowe, jak sowiecko-niemiecki układ w Rapallo z 1922 roku.

Prof. Jan Żaryn wskazuje jednak, że Polsce nie groziła wojna domowa choć nastąpiła destabilizacja ustroju demokratycznego. – Jesienne wybory 1922 roku zostały wygrane przez prawicę i opozycja, która znajdowała się w parlamencie była bardzo mocno zainteresowana, by marszałek Piłsudski na to zabójstwo polityczne zareagował silnym uderzeniem – przypomina w rozmowie z Dorotą Truszczak.

Konteksty polskiej powojennej mapy politycznej

W kolejnych miesiącach doszło do konfliktu między Józefem Piłsudskim, a gabinetem Władysława Eugeniusza Sikorskiego. – Skutkiem tego będzie wycofanie się marszałka do Sulejówka, ale to wycofanie się stanowiło początek „podminowywania” parlamentaryzmu polskiego z tezą wyjściową mówiącą, że elity polityczne szczególnie te prawicowe nie są zdolne do utrzymania systemu demokratycznego – analizuje prof. Żaryn.

Drugim ważnym kontekstem był narastający kryzys finansów publicznych, wywołany toczącą się w latach 1914 – 1920 na ziemiach polskich wojną. – Po pierwszej wojnie światowej kryzys opanował wiele podmiotów zagranicznych, w tym kooperantów naszych ziem w sensie handlowym – tłumaczy gość audycji „Dziedzictwo i pamięć”. Wybory roku 1922 wygrywa Chrześcijańska Jedność Narodowa.

Wincenty Witos znów na czele rządu?

Ówczesna ordynacja wyborcza promowała większe struktury organizacyjne. Blok „zjednoczonej prawicy” zdobył najwięcej mandatów. – Drugim beneficjentem ordynacji był blok mniejszości narodowych. Mimo, że miały one odrębne interesy, (…) ich wspólnym celem była roszczeniowość wobec państwa polskiego. (…) To powodowało, że nie dało się stworzyć koalicji zdolnej do podjęcia władzy, poza koalicją prawicowo-centrową – wyjaśnia prof. Żaryn.

Wincenty Witos był członkiem Tajnej Ligi Narodowej, co zbliżało go do kręgu Obozu Narodowego. Był naturalnym kandydatem na premiera, mimo że należał do klubu mniejszościowego. – To był gest Narodowej Demokracji, a poza tym doświadczenia rządu okresu wojny polsko-bolszewickiej pokazały, że narodowy rząd roku 1923 ma szansę udźwignąć trudne wyzwania, tak jak zrobił to pierwszy rząd Witosa – zaznacza gość audycji.

tekst: jedynka.polskieradio.pl

Zachęcamy do odsłuchania całości audycji na stronie Polskiego Radia.