Sto lat temu powstał Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska – Audycja „Dziedzictwo i Pamięć”

25 marca 2022

25 i 26 marca 1922 roku powstał Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska – najliczniejsza organizacja akademicka w II Rzeczypospolitej. W cyklu audycji Polskiego Radia „Dziedzictwo i pamięć”, współtworzonym przez IDMN, o historii organizacji opowiada dyrektor IDMN, prof. Jan Żaryn.

Nie tylko zmiana nazwy

W dniach 25-26 marca 1922 r. odbył się zjazd kół Narodowego Związku Młodzieży Akademickiej, podczas którego powołano do życia nową organizację – Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska. Prof. Jan Żaryn zaznacza, że nie była to tylko zmiana nazwy, ale także reakcja na zmieniającą się rzeczywistość polityczną, a organizacja była owocem odzyskanej przez Polskę niepodległości. Związek Ludowo-Narodowy stał się partią parlamentarną, zaistniała więc potrzeba utworzenia młodzieżowego odpowiednika ZLN, który stanowiłby zaplecze kadrowe dla partii kierowanej przez Romana Dmowskiego.

Cele i zadania

– To jest organizacja, która w dużej mierze jest oparta na uobywatelnieniu się samych studentów na terenie konkretnych uczelni. (…) Każdy student, który jest członkiem Młodzieży Wszechpolskiej, na przykład na terenie UW, jednocześnie ma obowiązek uczestniczyć w różnych strukturach na terenie uniwersytetu, bądź na terenie miasta – mówił prof. Jan Żaryn dla Programu Pierwszego Polskiego Radia.

Młodzież Wszechpolską formowano w środowisko zdolne do oddziaływania na cały ruch akademicki, nie tylko związany z organizacją. Wychowani według idei chrześcijańskiego nacjonalizmu, członkowie Młodzieży Wszechpolskiej aktywnie angażowali się w działalność w różnych strukturach uniwersyteckich i miejskich, w sferze politycznej i społecznej. Młodzież Wszechpolska stała się najliczniejszą polską organizacją akademicką po I wojnie światowej. Swoje koła posiadała we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich.

Jawność i tajność

– Ta tajność był przydatna, żeby uprawiać własną politykę w środowisku, które było dla organizacji zagrożeniem, a tym środowiskiem była sanacja i obóz rządzący, coraz bardziej autorytarny w latach trzydziestych – mówi prof. Jan Żaryn dla Polskiego Radia.

Młodzież Wszechpolska posiadała obok struktur jawnych, struktury tajne, które były odpowiedzią przede wszystkim na coraz bardziej autorytarne rządy obozu sanacyjnego. Rządy ty miały wpływ także na radykalizację postaw wewnątrz środowiska samego ruchu narodowego. Po buncie warszawskiego okręgu organizacji w 1934 r. i utworzeniu przez ten okręg własnej partii pod nazwą Obóz Narodowo-Radykalny, zaostrzenie nastrojów przejawiało się między innymi w działaniach antyżydowskich. Prof. Jan Żaryn zwraca jednak uwagę na to, że największy wpływ na te postawy miały spotęgowane działania sanacji wymierzone w środowisko narodowe oraz kryzys ekonomiczny przełomu lat 20. i 30.

Po wybuchu II wojny światowej
Wraz z wybuchem drugiej wojny światowej struktury Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska przestały istnieć. Jednak wśród jej działaczy znaleźć można osoby zaangażowane później w życie PPP, a szczególnie „Kwadratu”, NSZ czy Delegatury Rządu na Kraj. Po wyzwoleniu Warszawy w 1945 r. zdecydowano się na reaktywację Młodzieży Wszechpolskiej w antykomunistycznej konspiracji. Na przełomie 1945/46 UB aresztował jednak przywódców organizacji, odbyło się wiele procesów pokazowych. Przeżyć więzienie udało się Wiesławowi Chrzanowskiemu, który w latach 70. stał się autorytetem dla nowego środowiska nawiązującego do dorobku Romana Dmowskiego.

Zachęcamy do wysłuchania całości audycji „Dziedzictwo i pamięć” na stronie internetowej Polskiego Radia.

Autor: Redakcja IDMN