Twórczość powieściopisarska Romana Dmowskiego

26 stycznia 2024

W polskiej historii politycznej niewielu jest polityków, którzy tworzyli dzieła literackie. Jednym z nich był Roman Dmowski – autor dwóch powieści „Dziedzictwo” i „W połowie drogi”. Pretekstem do ich napisania było rozczarowanie sytuacją społeczną i polityczną w Polsce pod rządami sanacji. Dmowski przedstawił w nich II RP jako kraj zacofany, niesuwerenny i rządzony przez ukryte struktury władzy, które korumpują elity. O najważniejszych wątkach, bohaterach i recepcji twórczości prozatorskiej Dmowskiego opowiada prof. Maciej Urbanowski.

Roman Dmowski jako pisarz
Roman Dmowski swoją przygodę z literaturą rozpoczął od krytyki literackiej oraz publikacji dwóch nowel. Ten epizod znalazł swoją kontynuację w roku 1931, kiedy niemal jednocześnie ukazały się jego dwie powieści „W połowie drogi” i „Dziedzictwo”. Dmowski wydał je pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski. Teksty spotkały się z zainteresowaniem krytyki literackiej, także niechętnej obozowi narodowemu. Dyskusja na ich temat była prowadzona m.in. na łamach „Wiadomości Literackich”.

Polityka w kostiumie literackim
Dmowski podjął działalność literacką, aby ze swoimi ideami i poglądami dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. Taką możliwość dawała powieść – gatunek poczytny i popularny w dwudziestoleciu międzywojennym.
Dzieła Dmowskiego były swego rodzaju hybrydą gatunkową, którą prof. Maciej Urbanowski określa mianem „ideologicznych thrillerów”. Łączyły w sobie elementy powieści realistycznej, politycznej, psychologicznej, romansu, thrilleru, powieści tendencyjnej oraz „powieści o dojrzewaniu” (Bildungsroman). Ich genezą było przede wszystkim rozczarowanie przemianami w II RP i kierunkiem, w jakim Polska podążała pod rządami sanacji.

Krytyczny obraz II RP
Obraz II RP, jaki wyłania się z powieści lidera ruchu narodowego, jest jednoznacznie krytyczny. Polska pod rządami sanacji to państwo zacofane, nienowoczesne, niesuwerenne, kierowane przez mafie i ukryte struktury władzy, które korumpują elity. Te z kolei są cyniczne, oportunistyczne i stosują niedemokratyczne metody w walce z przeciwnikami politycznymi.

Znamienny dla diagnozy II RP jest tytuł powieści – „W połowie drogi”. Symbolizuje on kraj zatrzymany w rozwoju i drodze ku nowoczesności, wciąż nie do końca suwerenny. Emblematem tej połowiczności jest Warszawa będąca hybrydą wpływów Wschodu i Zachodu.

Z kolei w „Dziedzictwie” wybrzmiewa teza, że Polska jest nienowoczesna i niesuwerenna, bo nadmierną władzę sprawują w niej organizacje masońskie i żydowskie. Dmowski – podobnie jak obóz narodowy – uważał, że asymilacja mniejszości żydowskiej nie jest możliwa i służy jedynie zdobyciu dominacji nad Polakami.

„Nowocześni Polacy”
W powieściach Dmowskiego odnajdujemy charakterystyczny typ bohaterów – „nowoczesnych „Polaków”, ludzi energicznych, wykształconych, kochających Polskę, którzy potrafią przeciwstawić się woli większości. Ten typ reprezentują główne postaci obydwu powieści: Wacław Borowski („W połowie drogi”) oraz Zbigniew Twardowski („Dziedzictwo”).

Są to ludzie silni charakterologicznie (znamienne nazwisko Twardowski), intelektualiści, twardo stąpający po ziemi, którzy przybywają do Polski po długim pobycie na Zachodzie, gdzie zetknęli się z innym sposobem uprawiania polityki i biznesu. Perspektywa obcości pozwala im zobaczyć słabości II RP. Obydwaj pod wpływem miłości przechodzą przemianę od indywidualizmu do zbiorowości, stając się przywódcami politycznymi.

„Dziedzictwo” i „W połowie drogi” to przykłady powieści nacjonalistycznej, do której chętnie odwoływali się twórcy z kręgu endecji.

Autor: Redakcja IDMN