„Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” – prezentacja nowości wydawniczej IDMN

20 grudnia 2023

Doświadczenia rodzin ziemiańskich są z jednej strony podobne do siebie, z drugiej różnorodne, jak różnorodna jest geografia ziem polskich i jej historia – czytamy w słowie wstępnym prof. Jana Żaryna, które rozpoczyna publikację „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny”. To zdanie znakomicie puentuje losy tysięcy polskich rodzin kresowych, których osobista, indywidualna tragedia wpisuje się tragiczne losy polskiego ziemiaństwa. Historię jednej z takich rodzin poznajemy na kartach najnowszej publikacji Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej, która ukazała się nakładem wydawnictwa Neriton.

W dyskusji wokół publikacji „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” uczestniczyli:
• Katarzyna Ufnalewska – współautorka publikacji,
• prof. Jan Żaryn – dyrektor IDMN, autor wstępu do publikacji,
• dr Krzysztof Kawęcki – pracownik działu naukowego IDMN.
Rozmowę poprowadził Jakub Siemiątkowski, kierownik działu wydawnictw IDMN.

Realia życia pod okupacją sowiecką
Jednym z istotnych wątków dyskusji był obraz okupacji sowieckiej, jaki odnajdujemy na kartach publikacji. Uczestnicy rozmowy starali się przedstawić to zagadnienie zarówno w szerszym kontekście innych wspomnień i biografii z tego okresu, jak i pokazać unikatowy charakter wydawnictwa „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny”.

Dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej prof. Jan Żaryn podkreślał, że powtarzającym się motywem jest rozpoznanie życia pod okupacją sowiecką, które oznacza degradację polskości, ziemiaństwa i życia codziennego, wreszcie degradację cywilizacyjną. Jakkolwiek docieranie do tej prawdy ma różne oblicze i oznacza rozpad różnych aspektów egzystencji, to wspólnym mianownikiem zawsze pozostaje obraz rozkładu, który jest efektem totalitaryzmu sowieckiego.

– Cywilizacja bolszewicka rujnuje wysiłek cywilizacyjny rodziny, która w imię patriotyzmu chce wznosić, budować ojczyznę – mówił prof. Jan Żaryn, charakteryzując historię rodziny Rossowskich i przedstawiając jednocześnie losy tysięcy Polaków pod okupacją sowiecką.

Dyrektor IDMN zwrócił jednocześnie uwagę na rolę aksjologii w ocalaniu polskości i człowieczeństwa.

– Odwaga, bohaterstwo, wiara – to wszystko, co konstytuuje człowieka. W warunkach skrajnych były to nie tylko wartości konstytuujące, ale i ratujące. Wierność wartościom potrafiła ocalić życie w najtrudniejszych warunkach. Heroizm ludzi, którzy trzymali się miłości do ojczyzny, dlatego przeżyli, to novum i piękno tych wspomnień – podsumował dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I.J. Paderewskiego.

Topos ziemiaństwa
W publikacji „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” Katarzyna Ufnalewska stawia pytanie, czy wychowanie kresowe miało wpływ na jej osobowość? Zagadnienie stało się punktem wyjścia do dyskusji nad znaczeniem ziemiaństwa zarówno w indywidualnych losach ludzi pochodzących z Kresów Wschodnich, jak i dla tożsamości narodowej.

Jak podkreślał dr Krzysztof Kawęcki, ziemiaństwo zostało zniszczone, ale jego duch i duch kresowy przetrwały. – Te czynniki będą kształtowały poczucie polskości, tożsamości – konstatował. Wskazywał jednocześnie, że ziemiańskość, dobre wychowanie, szacunek do pracy i przyrody, staropolska gościnność to wartości i ideały rodzin kresowych, które stały się nośnikiem polskości, tożsamości narodowej i kulturowej.

Na rolę „ducha kresowego” zwracała uwagę także Katarzyna Ufnalewska. Współautorka publikacji wielokrotnie podkreślała, że krajobraz kresowy towarzyszył jej w różnych momentach życia, wpłynął na poczucie piękna i wyobrażenia estetyczne.

Z kolei prof. Jan Żaryn, mówiąc o toposie ziemiaństwa, starał się uplasować publikację w kontekście innych wydawnictw Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I.J. Paderewskiego. Zwracał uwagę, że pozycja „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” wpisuje się w szerokie spojrzenie na dziedzictwo chrześcijańsko-narodowe, a ziemiaństwo tworzyło istotną warstwę polskiej tożsamości narodowej. Było świadome swoich obowiązków wobec narodu i ojczyzny.

Historia jednej rodziny
Publikacja „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” opowiada o losach rodziny Kazimierza Rossowskiego – wieloletniego burmistrza, później prezydenta Borysławia, będącego prężnym ośrodkiem przemysłowym i wydobywczym. Rozwój miasta został przerwany w wyniku wybuchu II wojny światowej, a już w pierwszych miesiącach wojny rodzina Rossowskich doświadczyła nowych porządków. Kazimierz został aresztowany jako przedstawiciel „pańskiej” Polski, potajemnie wywieziony do Kijowa, a następnie rozstrzelany i pochowany w masowym grobie w Bykowni. Z kolei jego żona Maria i córka Katarzyna zostały wywiezione do Kazachstanu podczas jednej z masowych fal deportacji. Po 5 latach odzyskały wolność, jednak po powrocie do Borysławia szybko zorientowały się, że muszą wędrować dalej, w granice nowej Polski.

„Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” – charakterystyka publikacji
Publikacja składa się z czterech integralnych części. Redaktorem wydawnictwa jest dr Piotr Olechowski, który bada m.in. straty wojenne pod okupacją sowiecką.

Publikację rozpoczynają wspomnienia Marii z Bogdanowiczów Rossowskiej-Kubickiej i jej córki Katarzyny pt. „Dom i wygnanie”. To poprawiona i uzupełniona wersja tekstów, które nakładem wydawnictwa Neriton ukazały się w 2005 r. W tym fragmencie czytelnik poznaje losy rodów Rossowskich, Bogdanowiczów, Jaworowskich, Giebułtowiczów, których następnie spotka na kratach listów i dzienników.

Druga część publikacji „Wygnanie. Wojenna historia kresowej rodziny” to dziennik Stanisława Rossowskiego, nauczyciela Borysławskich szkół, szwagra Marii, pisany w Borysławiu w czasie II wojny światowej. Zapiski Stanisława zawierają wiele cennych szczegółów dotyczących realiów życia codziennego w czasach okupacji sowieckiej.
Kolejna część wydawnictwa to własnoręczne zapiski Marii z Bogdanowiczów Rossowskiej prowadzone w formie dziennika. Pochodzą one z okresu bezprawnej deportacji do Kazachstanu w kwietniu 1940 r. i obejmują dwa lata życia na wygnaniu. Na kartach zapisków czytelnicy poznają różne aspekty funkcjonowania polskich zesłańców w rzeczywistości stepowej.

W ostatniej części publikacji znalazło się ponad 140 listów Marii i Stanisława Rossowskich oraz członków ich rodzin. Dzięki nim dowiadujemy się m.in., jak wyglądy późniejsze losy tułacze i okupacyjne Marii.

Autor: Redakcja IDMN