12 lipca – 69 lat temu zmarł prof. Władysław Konopczyński (1880-1952)

Historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, działacz narodowy i poseł na Sejm I kadencji II RP.

Urodził się w Warszawie. Był synem inżyniera kolejowego i zdolnej malarki. Ukończył IV Gimnazjum w Warszawie a następnie studia prawnicze na uniwersytecie (1899-1904), jego pasją stała się jednak historia. Mistrzem i promotorem był prof. Tadeusz Korzon, a następnie twórca lwowskiej szkoły historycznej Szymon Askenazy, pod którego kierunkiem 1908 r. obronił doktorat, by wkrótce rozstać się z promotorem m.in. z powodu odmiennej oceny osoby i poglądów Romana Dmowskiego.

Po opuszczeniu Lwowa w 1910 r. wyjechał do Krakowa, gdzie rok później otrzymał habilitację i związał się z UJ, gdzie od 1917 jako profesor nadzwyczajny, a w 1921 r. zwyczajny kierował Katedrą Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej, a w 1939 został dziekanem Wydziału Filozoficznego.

Od 1902 r. działał w Bratniej Pomocy pozostającej pod wpływem Ligi Narodowej. Do Ligi wstąpił w 1915 r. za namową Franciszka Bujaka. Został jej sekretarzem, a następnie, aż do rozwiązania w 1927 r. członkiem Rady Głównej tej organizacji.

W październiku 1918 r. zapisał się do Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (z tego powodu Marceli Handelsman wyeliminował go z organizacji Uniwersytetu Warszawskiego). Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. zajmującym się zagadnieniami historycznymi i prawnymi. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w krakowskim garnizonie był instruktorem artylerii pospolitego ruszenia. W latach 1922-1927 pełnił mandat poselski z ramienia Związku Ludowo-Narodowego. Współpracował z czasopismami „Rok Polski”, „Gazeta Polska” i „Przegląd Narodowy”. Po przewrocie majowym założył, regularnie konfiskowany, periodyk „Trybuna Narodu” (1926-1928), w którym krytykował politykę Józefa Piłsudskiego i domagał się docenienia roli Dmowskiego w historii Polski.

Znalazł się 6 listopada 1939 r. wśród profesorów UJ zatrzymanych w ramach Sonderaktion Krakau; był więziony w Krakowie, Wrocławiu i obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Po zwolnieniu w lutym 1940 wykładał historię nowożytną na Tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim.

Od 1945 r. pilnie obserwowany przez UB, kontynuował wykłady i seminaria na reaktywowanej uczelni. Nie zerwał kontaktów ze Stronnictwem Narodowym. Pisywał artykuły do tajnej gazety narodowej „Walka”. W 1946 r. brał udział w obchodach trzeciomajowych w Krakowie, podczas których doszło do starć z milicją. W 1947 r. protestował przeciwko odezwie UJ popierającej w kampanii przedwyborczej „demokratyczny” blok na czele z PPR. W 1948 r. oskarżany przez władze komunistyczne o publikacje „szowinistycznie obciążone” i przepojone „furią rasistowską”, został zmuszony do rezygnacji z pracy akademickiej, a rok później z funkcji przewodniczącego Komisji Historycznej PAU. Ostatnie lata życia spędził w ukochanym Młynniku koło Ojcowa, zakupionym jeszcze przez ojca przed 1915 r.

Spoczął w Krakowie na Cmentarzu Salwatorskim. Władysław Konopczyński należał do najwybitniejszych historyków polskich 1 poł. XX w. Jest uważany za współtwórcę (obok Wacława Sobieskiego) tzw. nowej historycznej szkoły krakowskiej. Jego zainteresowania obejmowały dzieje Polski XVII i XVIII wieku oraz biografistykę. Zainicjował prace nad utworzeniem polskiego ośrodka dokumentacyjno-informacyjnego. W 1921 zgłosił projekt wydania „Polskiego Słownika Biograficznego”. Gdy 10 lat później idea PSB doczekała się realizacji został pierwszym redaktorem naczelnym tego pomnikowego wydawnictwa i pozostawał nim do 1949 r.