12 marca – 127 lat temu zmarł August hr. Cieszkowski (1814-1894)

12 marca 2021

Filozof i ekonomista, ziemianin, działacz społeczny i polityczny, filantrop.

Urodził się w Suchej koło Węgrowa na Podlasiu w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Osierocony przez matkę, był wychowywany we Włoszech przez baronową Helenę de la Haye, byłą opiekunkę Zygmunta Krasińskiego, z którym blisko się zaprzyjaźnił.

Po zakończeniu domowej edukacji uczył się w gimnazjum w Warszawie. Brał udział we wznoszeniu barykad w czasie powstania listopadowego. Po upadku powstania ukończył gimnazjum św. Barbary w Krakowie i w 1832 r. podjął studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim a następnie w Berlinie. W 1838 r. obronił doktorat z filozofii w Heidelbergu. Dużo podróżował po Europie.

Wróciwszy do kraju włączył się w wir życia społeczno-kulturalnego. W 1841 r. należał do współfundatorów miesięcznika „Biblioteka Warszawska” – pisma poświęconego naukom, sztukom i przemysłowi. W tym samym roku za swoją społeczną działalność trafił na krótko do aresztu. Po uwolnieniu przeniósł się na stałe do zaboru pruskiego, gdzie w roku następnym nabył majątek Wierzenica koło Poznania, który od 1847 r. stał się jego główną siedzibą. Propagując udoskonalenia agrotechniczne zgodne ze światowymi trendami, stworzył tam bardzo nowoczesne gospodarstwo, zgromadził bogaty księgozbiór liczący do 40 tysięcy woluminów oraz cenną kolekcję dzieł sztuki (zniszczona i rozproszona podczas II wojny światowej).

Wielkopolanin z wyboru, rozwinął niezwykle ożywioną działalność społeczną, naukową i parlamentarną. Począwszy od 1848 r. był przez szereg lat posłem do sejmu pruskiego (w latach 1860-1866 przewodniczącym Koła Polskiego). Bronił gorliwie praw Polaków, krzewiąc idee demokracji i egalitaryzmu. W 1848 r. opublikował odezwę do parlamentów świata, w której nawoływał do powszechnego porozumienia. W tym samym roku powołał w Berlinie Ligę Narodową Polską – jawne stowarzyszenie polityczno-kulturalne, które głosząc idee solidaryzmu społecznego, miało na celu „podnoszenie mas ludu do coraz większej godności moralnej i do coraz lepszego bytu”. Organizacja powołała na terenie Wielkopolski i Pomorza kilkaset lig obwodowych i w najintensywniejszym okresie działalności liczyła ok. 40.000 członków. Została zlikwidowana przez władze pruskie w 1856 r.

Cieszkowski fundował stypendia dla dzieci i finansował rozwój nauki. Począwszy od 1852 r. bezskutecznie zabiegał u władz pruskich o utworzenie w Poznaniu uniwersytetu. W 1857 r. był jednym z głównych założycieli (a następne trzykrotnie prezesem) Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1873 r. w poczet swych członków wpisała go krakowska Akademii Umiejętności.

W 1870 r. w innych dobrach podpoznańskich – Żabikowo (Luboń), założył Wyższą Szkołę Rolniczą, której nadał imię zmarłej żony Haliny. Ta jedyna wyższa uczelnia na ziemiach polskich pod zaborem pruskim stała się kuźnią kadr wielkopolskiego rolnictwa.

Cieszkowski był autorem kilkudziesięciu publikacji z różnych dziedzin nauki pisanych po polsku, niemiecku i francusku i szeroko znanych w środowisku elit naukowych ówczesnej Europy. Zasłynął przede wszystkim jako filozof i oryginalny krytyk dialektycznego idealizmu Hegla. Najważniejsze tezy własnej „filozofii czynu” zawarł w dziełach: „Prolegomena zur Historiosophie” (1838), „Gott und Palingenesie” (1842) oraz „Ojcze nasz” (1848-1906, cztery tomy). Jakkolwiek z idei czynu – działania człowieka zmieniającego otoczenie, uczynił naczelną zasadą bytu i historii, w przeciwieństwie do Marksa (którego inspirował), był zdecydowanym przeciwnikiem rewolucji. Przyszłość ludzkości wiązał z przebudową społeczno-moralną na zasadach chrześcijańskich. Podążając drogą narodowego mesjanizmu, szczególną misję w tym dziele przypisywał Słowiańszczyźnie, a zwłaszcza Polakom.

Zmarł w Poznaniu, Został pochowany w rodzinnej kaplicy grobowej kościoła św. Mikołaja w Wierzenicy.

Autor: Redakcja IDMN