12 września – 104 lata temu zmarł Zygmunt Balicki

Zygmunt Balicki (1858-1916), socjolog, psycholog społeczny, publicysta, polityk, jeden z głównych twórców, analityków i ideologów Narodowej Demokracji.

Urodził się 30 grudnia 1858 r. w Lublinie, gdzie w 1876 r. ukończył Gimnazjum Męskie. Podczas studiów na wydziale prawa Uniwersytetu w Petersburgu uczęszczał na zajęcia w Akademii Malarstwa. Nawiązał kontakty z organizacjami radykalnymi i socjalistycznymi – Narodną Wolą oraz Gminą Socjalistów Polskich, której struktury tworzone przez niego po zamieszkaniu w Warszawie w 1880 r. zostały rozbite. Po ucieczce do Lwowa zakładał w 1881 wraz z Bolesławem Limanowskim Socjalistyczne Stowarzyszenie Lud Polski za co w 1883 r. został skazany na 4 miesiące więzienia, później zamienione na deportację.

Wyjechał do do Zurychu a następnie do Genewy, gdzie zajął się studiowaniem socjologii (w 1896 r. obronił doktorat; Jako pierwszy z Polaków został członkiem korespondentem Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego; był także członkiem korespondentem Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu). Na obczyźnie poznał swoją przyszłą żonę – Gabrielę Iwanowską, późniejszą działaczkę oświatową i posłankę na Sejm RP (ich ślub odbył się w 1891 r.).

Zbliżywszy się w Szwajcarii do płk. Zygmunta Miłkowskiego, w 1887 r. wstąpił do organizowanej przez niego Ligi Polskiej i w tym samym roku jako jej delegat udał się w tajną misją do Krakowa i Warszawy zakładając konspiracyjny Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, który stał się zapleczem założonej przez niego w 1893 r., wspólnie z Romanem Dmowskim i Janem Ludwikiem Popławskim, nowej tajnej organizacji – Ligi Narodowej. Cztery lata później współpracował przy powołaniu jej legalnej reprezentacji – Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Ostatecznie porzuciwszy formalne związki z ruchem socjalistycznym od 1896 r. należał do ścisłego pięcioosobowego Komitetu Centralnego LN. Lata 1896-1898 spędził z małżonką w Monachium.

W latach 1898-1905 mieszkał w Krakowie. Zaangażowany w działania konspiracyjne odrzucił propozycję pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Utrzymywał się z pisania. Stał się jednym z głównych autorów „Przeglądu Wszechpolskiego” Tworzył od podstaw struktury LN na Górnym Śląsku i w Wielkopolsce. Pracował także w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” i zarządzie Towarzystwa Szkoły Ludowej, wprowadzając obie organizację na orbitę ruchu narodowego. W 1902 r. wydał główną swoją pracę polityczną pt. „Egoizm narodowy wobec etyki”, w której skłaniał się do relatywizmu moralnego na rzecz osiągnięcia określonych celów narodowych. Przeciwstawiał partykularną i kosmopolityczną etykę ideałów narodowej etyce społecznej opartej nie na interesie, lecz na solidarności. Podobnie jak Dmowski twierdził, że zobowiązaniem każdego członka narodu powinna być dbałość o jego stabilność i rozwój. Nacjonalizm, demokratyzm i egoizm narodowy przeciwstawiał socjalizmowi, liberalizmowi i egoizmowi indywidualnemu.

W 1905 r. przeniósł się do Warszawy. W krytycznym dla endecji roku secesji (1908) popierał antyniemiecką i prorosyjską reorientację Dmowskiego, wziął też udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze. W tym samym roku stworzył i redagował „Przegląd Narodowy” będący przez 6 lat głównym organem Narodowej Demokracji. Za opublikowany w nim artykuł w 1910 r. trafił na kilka miesięcy do więzienia we Włocławku. W 1912 r. wyszła drukiem jego najważniejsza praca naukowa „Psychologia społeczna”.

W 1913 r. wyjechał do Petersburga jako korespondent „Gazety Warszawskiej”. Po wybuchu wojny opowiedział się po stronie państw Ententy i wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego. Z ramienia KNP zajmował się organizowaniem tzw. Legionu Puławskiego, a następnie Legionów Polskich formowanych u boku armii rosyjskiej. W 1915 r. współpracował ze czasopismem „Sprawa Polska”, wydawanym przez Konstantego Broel-Platera. Zmarł w Piotrogrodzie w 1916.