135. rocznica urodzin Romana Rybarskiego

Roman Rybarski jest jednym z tych wielkich Polaków, których miejsce w historii, a także w powszechnej świadomości, jest nieproporcjonalnie małe w stosunku zarówno do jego dorobku naukowego, jak i do zasług w działalności społeczno-politycznej. Rybarski zajmuje zaszczytne miejsce w gronie twórców polskiej państwowości odzyskanej po I wojnie światowej po 123 latach zaborów. Jego myśl, jego dokonania intelektualne wniosły istotne wartości do szeroko rozumianej kultury odrodzonego narodu, ukształtowały ją na dalsze dziesięciolecia. Zaś jego działalność publiczna i polityczna była potwierdzeniem i przejawem tych prawych ideałów, które wyznawał.

Życiorys zawodowy Romana Rybarskiego jest imponujący. Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Szkołę Nauk Politycznych w Paryżu. Przebywał na stażach badawczych w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Włoszech. W 1913 roku uzyskał habilitację, a w 1917 roku, w wieku 30 lat, został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1918–1919 był członkiem Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową w Paryżu. W niepodległej Polsce łączył pracę naukową z działalnością polityczno-społeczną na najwyższym poziomie. Był członkiem Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego. Zasiadał w Sejmie II i III kadencji, pełniąc funkcję prezesa klubu Stronnictwa Narodowego. Po klęsce wrześniowej był jednym z budowniczych Polskiego Państwa Podziemnego. Aresztowany i wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau, tworzył tam ruch oporu. W marcu 1942 roku został rozstrzelany przez hitlerowskiego najeźdźcę. Jako ekonomista Rybarski był z gruntu liberałem, zaś jako polityk i działacz społeczny – endekiem. W pracy naukowej oraz w działalności publicznej łączył z powodzeniem te pozornie odległe światopoglądy w sposób jak najdalszy od jakiejkolwiek ksenofobii czy obskurantyzmu. Działalność naukową zaczynał od bardzo szczegółowych badań historyczno-ekonomicznych, a jako dojrzały uczony podejmował tematy zasadnicze w ówczesnych czasach, o czym świadczą nawet tytuły jego najważniejszych książek – Przyszłość gospodarcza świata (1932), Przyszłość gospodarcza Polski (1933), Podstawy narodowego programu gospodarczego (1934). Rybarski łączył w swojej twórczości znakomitą orientację w dorobku współczesnej mu światowej ekonomii z jasnym przesłaniem modernizacyjnym dla odrodzonej Polski –ekonomia była dla niego nie tylko sposobem opisu i zrozumienia rzeczywistości, ale także narzędziem zmiany tej rzeczywistości na lepsze. Warto wracać do myśli Rybarskiego i dziś.

W okresie Drugiej Rzeczpospolitej funkcjonowały dwie oryginalne szkoły ekonomiczne. Jeden ośrodek znajdował się w Krakowie, a drugi w Poznaniu. Szkoła krakowska była zróżnicowana pod względem metodologicznym. Duży wpływ na zapatrywania jej przedstawicieli miały szkoła historyczna i austriacka. Natomiast korzenie szkoły poznańskiej stanowiła ekonomia neoklasyczna. Za mistrza instytucji krakowskiej możemy uznać Włodzimierza Czerkawskiego, którego uczniami byli: Adam Krzyżanowski i Roman Rybarski. Do najbardziej znanych współpracowników Adama Krzyżanowskiego zaliczamy Ferdynanda Zweiga i Adama Heydla.

Urodził się 3 sierpnia 1887 r. w Zatorze. W 1906 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa UJ, gdzie związał się z obozem narodowym – przystąpił do młodzieżowej organizacji, a mianowicie Związku Młodzieży Polskiej „ZET”. W 1910 r. został członkiem Ligi Narodowej, która w owym czasie była tajną organizacja polityczną działająca na terenach trzech zaborów. Wspólnie z Romanem Dmowskim, Wojciechem Korfantym czy Zygmuntem Balickim przygotowywał naród polski do spodziewanego odzyskania niepodległości. W 1917 r. został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, następnie kontynuował działalność naukową na Politechnice Warszawskiej. Kolejnym etapem było objęcie Katedry Skarbowości na Uniwersytecie Warszawskim. Na zlecenie Władysława Grabskiego w 1923 r. redagował projekt statutu Banku Emisyjnego. Poseł II i III kadencji sejmu II RP z ramienia Stronnictwa Narodowego. Po przegranej kampanii wrześniowej uczestniczył w tworzeniu polskiego podziemia jako dyrektor departamentu skarbu.
Roman Rybarski był umiarkowanym liberałem, łączył liberalizm gospodarczy z pewną koniecznością wmieszania się państwa w gospodarkę. Oczywiście uzasadniał to tym, że istnieje potrzeba uzgodnienia granicy interesów prywatnych z interesem państwowym, motywował to też koniecznością tworzenia ogólnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej oraz wspierania pozytywnych inicjatyw prywatnych, które to są istotne dla państwa. Swoje poglądy ukształtował dzięki Dunajewskiemu i Czerkawskiemu. Reprezentował tak zwaną „Krakowską szkołę w ekonomii”.

Ekonomiczna myśl Rybarskiego jest dziś bardzo aktualna w obliczu wyzwań jakie stawia przed nami XXI w. Szczególną rolę przypisywał kapitalizacji Polski, dostrzegał braki kapitałowe wśród społeczeństwa polskiego. Kapitalizację dzielił na ekstensywną – czyli taką, która polega na oszczędzaniu, przede wszystkim przez państwo, co przekłada się na niskie podatki dla obywateli, które sprzyjają bogaceniu się narodu oraz kapitalizację intensywną – czyli taką, gdzie wzrost efektywności pracy i kapitału wynika z rozwoju świadomości obywateli oraz stosowaniu innowacji technologicznych. W modelu gospodarczym profesora dominuje własność prywatna, ale dopuszcza on też istnienie przedsiębiorstw spółdzielczych – jak np. dzisiejsza MUSZYNIANKA. Choć krytykuje działalność przedsiębiorstw państwowych to jednak uwzględnia działalność takowych firm w segmentach strategicznych dla państwa polskiego. Sprzeciwiał się braniu kredytów na cele konsumpcyjne. Uważał, że branie kredytów jest konieczne tylko i wyłącznie na inwestycje, które przyniosą wymierne zyski oraz korzyści dla rozwoju gospodarki (infrastruktura, przedsiębiorstwa zbrojeniowe, nowe technologie). Wspierał szeroko rozumiany patriotyzm konsumencki, tj. zachęcał do kupowania polskich produktów u polskich przedsiębiorców. Według Rybarskiego państwo powinno zaopatrywać się w niezbędne produkty i dobra u rodzimych przedsiębiorców co miało skutkować wytworzeniem się kapitału u Polaków.

Sprzeciwiał się ekonomicznej polityce Sanacji, która cechowała się daleko idącym interwencjonizmem oraz fiskalizmem. Wręcz nazywał ją socjalistyczną, a nawet bolszewicką. Roman Rybarski domagał się odrzucenia destruktywnego programu sanacyjnej II RP. Głosił, że działalność państwa w większości sektorów nie rozwinie gospodarki, a wręcz doprowadzi do recesji. Profesor socjalizm oceniał jako zawodny, zabobonny, popadający w demagogię uliczną. Odrzucał obarczanie handlowców odpowiedzialnością za wysokie ceny. Roman Rybarski pisał, że myślenie socjalistyczne „wyraża się (…) w wierze we wszechpotęgę państwa, w nakładaniu na nie zadań, których państwo nie może spełnić, a przede wszystkim w rozwoju tendencji klasowych, w dążności, by różne zagadnienia gospodarcze ujmować nie na tle jedności gospodarstwa narodowego, lecz pod klasowym kątem widzenia”. Receptą na rozwój i „bum” gospodarczy według Rybarskiego była likwidacja barier ekonomicznych pod postacią wysokich podatków, koncesji, biurokratyzacji oraz zbyt dalekosiężnej polityki protekcjonistycznej.
Profesora Romana Rybarskiego już na tym świecie nie ma, ale jego dziedzictwo przetrwało i jest dla nas bardzo aktualne. Cytując: „Fiskalizm jest nieodłącznym towarzyszem etatyzmu. Im dalej sięga etatyzm, tym mocniej fiskalizm daje się we znaki. Nadchodzi zanik przedsiębiorczości, energii gospodarczej. Ucieka kapitał lub zostaje zniszczony przez demagogiczne demokracje lub dyktatury. Ludność przestaje się mnożyć i [kraj] staje się przedmiotem łatwego podboju”.

Artur Szczepek

Źródła:
Karol Skorek, „Myśl społeczna i ekonomiczna Romana Rybarskiego”, 2015 r.
Artur Szczepek, „Rzecz o profesorze Romanie Rybarskim”, 2018 r.