14 grudnia – 98 lat temu upadł drugi rząd Wincentego Witosa (1923)

Po upadku rządu Władysława Sikorskiego, 28 maja 1923 r. prezydent Stanisław Wojciechowski powołał gabinet „Chieno-Piasta” z premierem Wincentym Witosem na czele. Stało się to na skutek tzw. paktu lanckorońskiego – umowy koalicyjnej zawartej 9 dni wcześniej przez partie endeckie, chadeckie oraz PSL „Piast”. Połączone siły stronnictw podpisujących porozumienie liczyły ok. 240 mandatów w 444-osobowym Sejmie.

Jednym z postanowień umowy było przeprowadzenie reformy rolnej. Ustalono, że parcelacji poddawane będzie 200 tys. ha ziem rocznie (posiadłości o powierzchni 100-400 ha na kresach wschodnich i powyżej 180 ha w innych województwach).

Gabinet Witosa stosunkowo szybko skonfliktował się z Piłsudskim, który pełnił wówczas stanowisko przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej, ponieważ bez konsultacji z marszałkiem przekazał Sejmowi projekt ustawy o organizacji władz wojskowych. Zakończyło się to rezygnacją Piłsudskiego z przewodniczenia Radzie i wycofaniem z życia politycznego. Na pożegnanie wygłosił przemówienie w Sali Malinowej Hotelu Bristol, w którym skrytykował parlamentaryzm, a zwłaszcza endecję. Zachęciło to siły lewicowe do zajadłych ataków.

Rząd zmagał się z bardzo trudną sytuacją gospodarczą, hiperinflacją, załamaniem produkcji i akcjami strajkowymi. Niezadowolenie wśród zatrudnionych w sektorze państwowym wywołały oszczędności budżetowe.

W dniu 27 października 1923 r. doszło do rekonstrukcji gabinetu. Do rządu weszli m.in. Roman Dmowski (objął stanowisko ministra spraw zagranicznych), Stanisław Grabski (resort oświaty) i Wojciech Korfanty (minister bez teki, wicepremier). Odpowiedzią lewicowej opozycji była zapowiedź strajku powszechnego, na co gabinet zarządził militaryzację kolei.

5 listopada 1923 r. PPS proklamował strajk generalny. Nazajutrz w Krakowie doszło do walk ulicznych robotników (którzy zdobyli broń) z policją i wojskiem. Zginęło 18 cywilów, 3 oficerów i 11 szeregowców. Było ok. 200 rannych. Podobne zajścia miały miejsce w Tarnowie i Borysławiu. Premier Witos z wicepremierem Korfantym spotkali się z przywódcami PPS, pragnąc nie dopuścić do wymknięcia się sytuacji spod kontroli. Ostatecznie niebezpieczeństwo rozlania się fali przemocy na cały kraj zostało zażegnane.

16 listopada 1923 głosowano w Sejmie nad wotum zaufania dla rządu. Za przyjęciem uchwały opowiedziało się 195 posłów, a przeciw – 176.

Wkrótce jednak w PSL „Piast” nastąpił rozłam i partię opuściło 15 posłów. W tym samym czasie grupa secesjonistów, którzy wyszli z ugrupowania wcześniej (grupa PSL Jedność Ludowa Jana Dąbskiego), połączyła się z PSL „Wyzwolenie”. W sumie partia Witosa utraciła 1/3 członków, co ostatecznie skłoniło premiera do złożenia dymisji 14 grudnia 1923 r.