15 lutego – 145 lat temu urodził się Ksawery Zakrzewski (1876-1915)

Lekarz, działacz społeczny i narodowy, naczelnik poznańskiego „Sokoła” i współtwórca harcerstwa wielkopolskiego.

Urodził się w Wełnie, majątku rodzinnym na północ od Gniezna. Pochodził z rodziny szlacheckiej, o bogatych tradycjach niepodległościowych. Po ukończeniu gnieźnieńskiego gimnazjum (1898) studiował medycynę w Lipsku i Würzburgu, otrzymując w 1903 r. tytuł doktora. Praktykował następnie w Berlinie i Paryżu, specjalizując się w dermatologii i urologii. W 1905 r. zamieszkał w Poznaniu, gdzie otworzył gabinet wyposażony w pierwszy w mieście aparat rentgenowski.

Zapisał się w historii jednak przede wszystkim jako działacz niepodległościowy. Już w gimnazjum stał na czele konspiracyjnego Towarzystwa Tomasza Zana. Od około 1903 r. należał do tajnej Ligi Narodowej w zaborze pruskim i współdziałał z Marianem Seydą w założeniu „Kuriera Poznańskiego” (1906).

Podczas praktyki w Berlinie został członkiem, a następnie prezesem gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Po przyjeździe do Poznania aż do śmieci kierował gniazdem poznańskim. Był także wiceprezesem Wydziału Związku Sokołów Polskich w Niemczech. Urządzał wystawy, zloty i wiece sokole. W 1909 r. powołał do życia żeński oddział Towarzystwa. Działania organizacji miały służyć nie tylko propagowaniu kultury fizycznej, lecz przede wszystkim krzewieniu postaw patriotycznych, zasad moralnych oraz przygotowaniu sił zdolnych do czynu zbrojnego.

Kierując się takimi intencjami, w sierpniu 1912 r. położył podwaliny wielkopolskiego harcerstwa, organizując z pomocą sprowadzonych ze Lwowa instruktorów, Tadeusza Strumiłły i Jerzego Grodyńskiego, sokoli kurs skautingu. Stanął na czele zakonspirowanej komendy zaboru pruskiego i powołał pierwsze zastępy, które następnie utworzyły Poznańską Drużynę Skautów “Piast”.

Działał ponadto w Wydziale Kultury Towarzystwa „Straż” i w Towarzystwie Naukowej Pomocy. Był aktywnym członkiem Towarzystwa Opieki nad Dziećmi Katolickimi w Poznaniu i Klubu Wioślarskiego (który współzakładał w 1904 r.). Jako prezes komitetu poznańskiego Towarzystwa Czytelni Ludowych, w 1912 r. ufundował nowoczesną Bibliotekę im. J.I.Kraszewskiego.

Niezwykle popularny wśród młodzieży, miał opinię bezkompromisowego idealisty. Zrywał kontakty z germanofilami, a także z tymi polskimi ziemianami, którzy oddawali swe majątki na rzecz Komisji Kolonizacyjnej.

Zmarł przedwcześnie po ciężkiej chorobie 18 listopada 1915 r. Jego pogrzeb, z udziałem 600 sokołów i skautów, przerodził się w wielką patriotyczną manifestację polskiego Poznania. Na nagrobku z kolumną i portretowym medalionem umieszczono napis: „Swemu najdzielniejszemu druhowi Dr. Ksaweremu Zakrzewskiemu – Sokół”. Spoczywał na cmentarzu parafii św. Marcina przy ul. Bukowskiej. Po jego likwidacji ekshumowane szczątki i uszkodzony nagrobek przeniesiono na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu Św. Wojciecha.