151. rocznica urodzin Stanisława Grabskiego

151 lat temu, 5 kwietnia 1871 r., urodził się Stanisław Grabski – polski polityk, ekonomista, działacz Ligi Narodowej, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, przewodniczący Rady Narodowej RP na emigracji.

Stanisław Grabski urodził się w Borowie niedaleko Łowicza jako syn Feliksa i Stanisławy z domu Mittelstaedt, jego młodszym bratem był Władysław, późniejszy premier. Stanisław w młodości był związany z ruchem socjalistycznym, od 1890 r. działał w Związku Robotników Polskich, a dwa lata później został członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 1891 r. studiował ekonomię w Berlinie. W późniejszym czasie porzucił jednak ruch socjalistyczny i od 1905 r. działał w Lidze Narodowej. Od 1907 r. był wiceprezesem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji. W trakcie I wojny światowej był członkiem Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu.

Członek polskiej delegacji na rokowania Polski i Rosji Sowieckiej w Mińsku, a następnie w Rydze, zakończonych traktatem ryskim. Jako zwolennik koncepcji inkorporacyjnej Romana Dmowskiego i przeciwnik koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego doprowadził do wytyczenia polsko-sowieckiej linii zawieszenia broni (która następnie stała się podstawą linii granicznej) w odległości 20-30 km na zachód i północny zachód od Mińska, zajętego ponownie w końcu wojny polsko-bolszewickiej (12 października 1920) przez Wojsko Polskie.

W latach 1919-1927 poseł na Sejm z listy Związku Ludowo-Narodowego. W 1923 i w latach 1925-1926 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Autor ustawy tzw. Lex Grabski regulującej kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalała, ale i nakazywała używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych. Po przewrocie majowym w 1926 Grabski wycofał się z życia politycznego i poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej.

W czasie II wojny światowej, po agresji ZSRS na Polskę 17 września 1939 i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną aresztowany przez NKWD i więziony (1939-1941) w obozie na terenie ZSRS. Po ataku III Rzeszy na ZSRS i układzie Sikorski-Majski uwolniony, wyjechał do Londynu. W latach 1942-1944 przewodniczący II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Zwolennik porozumień jałtańskich, po utworzeniu w ich konsekwencji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 1 lipca 1945 wraz ze Stanisławem Mikołajczykiem wrócił do Polski, został jednym z wiceprezesów Krajowej Rady Narodowej w latach 1945-1947. W 1947 r. objął katedrę ustrojów społecznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uchwałą Rady Państwa z 22 lipca 1947 nadano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 6 maja 1949 r. w Sulejówku.