155. rocznica urodzin kardynała Adama Sapiehy

14 maja 2022

155 lat temu, 14 maja 1867 r., urodził się Adam Stefan Sapieha, arcybiskup krakowski i kardynał.

Pochodził z książęcej rodziny Sapiehów, był najmłodszym synem (ostatni z siedmiorga rodzeństwa) Adama Stanisława Sapiehy i Jadwigi z Sanguszków. W dzieciństwie i młodości uczestniczył w audiencjach u papieża Leona XIII, który był osobistym przyjacielem jego ojca. W 1886 r. uzyskał maturę w IV Wyższym Gimnazjum we Lwowie.

W latach 1886-1891 odbywał studia prawnicze na uniwersytetach w Wiedniu i Krakowie. W 1890 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie jezuickim w Innsbrucku i uzyskał inkardynację do archidiecezji lwowskiej, gdzie w 1892 r. został wpisany na trzeci rok studiów w seminarium duchownym we Lwowie. Święcenia kapłańskie uzyskał 1 października 1893 r. z rąk biskupa krakowskiego Jana Puzyny. W październiku 1895 r. wyjechał na studia do Rzymu, gdzie 10 lipca 1896 r. uzyskał stopień doktora obojga praw w Papieskim Ateneum Laterańskim. Równolegle studiował dyplomację w Kościelnej Akademii Szlacheckiej, doskonaląc przy tym znajomość języków: francuskiego, niemieckiego, włoskiego. Podczas pobytu w Watykanie zacieśnił więzi ze środowiskami watykańskimi: papieżem Leonem XIII oraz polskimi hierarchami przebywającymi w Rzymie – arcybiskupem Franciszkiem Symonem i kardynałem Mieczysławem Ledóchowskim.

19 lutego 1906 r. został powołany na stanowisko szambelana papieskiego przez papieża Piusa X z poleceniem pełnienia misji nieformalnego ambasadora spraw polskich przy Stolicy Apostolskiej. Do jego zadań należało doradzanie w sprawach Kościoła polskiego na terenie zaborów. Była to realizacja pomysłu lwowskiego arcybiskupa ormiańskiego Józefa Teodorowicza.

W listopadzie 1911 r. cesarz Franciszek Józef mianował go biskupem krakowskim, która to decyzja została zatwierdzona przez papieża Piusa X.

W trakcie I wojny światowej podejmował działalność dobroczynną powołując Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny. W 1917 r. interweniował u władz w sprawie zniesienia Twierdzy Kraków w celu umożliwienia mieszkańcom obrzeży miasta odbudowy domów oraz w sprawie panującego głodu. Został przewodniczącym prezydium powołanej 15 października 1917 r. sekcji krakowskiej Funduszu Wdów i Sierot. 3 listopada 1918 r. przewodniczył nabożeństwu z okazji wyzwolenia Krakowa.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości popadł w spór z nuncjuszem Achillesem Rattim (późniejszym papieżem Piusem XI).

14 grudnia 1919 r. interweniował w Watykanie w sprawie nuncjusza ze względu na jego domniemane proniemieckie stanowisko w sprawie przynależności państwowej Górnego Śląska. Spierał się następnie z Rattim, sprzeciwiając się jego dążeniom do podpisania z Polską konkordatu. Sapieha, jeden z nielicznych w Episkopacie Polskim, był zdania, że Kościół polski powinien być całkowicie niezależny od władzy świeckiej. Podczas pierwszego wspólnego powojennego zjazdu polskich biskupów w Gnieźnie (26–30 sierpnia 1919 r.) poprosił Rattiego o opuszczenie sali obrad, gdyż, jak twierdził, „Kościół polski chce rozstrzygać swoje sprawy bez wpływów zewnętrznych”. Napięcia w relacjach pomiędzy Rattim a Sapiehą mogły przyczynić się do tego, że po wyborze Rattiego na papieża Piusa XI, biskup krakowski nie otrzymał kapelusza kardynalskiego przez cały okres jego pontyfikatu.

12 listopada 1922 r. Sapieha został wybrany na senatora z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Jednakże w marcu 1923 r. złożył mandat ze względu na papieski zakaz przyjmowania godności publicznych przez hierarchów.

W 1925 r. został pierwszym arcybiskupem krakowski, ponieważ diecezja ta została podniesiona do rangi metropolii.

Po aresztowaniu we wrześniu 1930 r. przywódców opozycji i osadzeniu ich w twierdzy brzeskiej wraz z arcybiskupem Józefem Teodorowiczem, a w przeciwieństwie do kardynała Aleksandra Kakowskiego i prymasa Augusta Hlonda, ostro potępił działania władz. Początkowo sprzeciwiał się pochowaniu na Wawelu Józefa Piłsudskiego, ostatecznie zgodził się na to zastrzegając, że jest to tylko lokacja tymczasowa. U schyłku lat 30. pomiędzy władzami II Rzeczypospolitej a arcybiskupem Sapiehą wywiązał się tzw. konflikt wawelski. Dotyczył on przeniesienia 23 czerwca 1937 r. na polecenie arcybiskupa trumny Józefa Piłsudskiego z krypty Świętego Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów na Wawelu. Ponieważ odbyło się to bez zgody władz państwowych, nastąpiły protesty społeczeństwa, polityków oraz wojska. Postulowano odebranie Sapieże odznaczeń państwowych i wyłączenie Wawelu spod jego jurysdykcji. 24 czerwca tego roku arcybiskup skierował do prezydenta Ignacego Mościckiego pismo zawierające uzasadnienie decyzji o przeniesieniu trumny w efekcie czego oskarżony został o obrazę głowy państwa. Władze państwowe kilkakrotnie interweniowały u nuncjusza apostolskiego w Polsce Filippa Cortesiego oraz w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej, domagając się ukarania Sapiehy. 11 lipca 1937 r. arcybiskup dyplomatycznie przeprosił prezydenta, co zakończyło sprawę.

Podczas II wojny światowej, pod nieobecność przebywającego we Francji prymasa Augusta Hlonda, był faktycznym przywódcą Kościoła w Generalnym Gubernatorstwie (zwierzchnikiem Kościoła na terenach wcielonych do Rzeszy był bp Walenty Dymek) i jednym z przywódców narodu. Odrzucił możliwość opuszczenia Krakowa i Polski na czas okupacji. Po podziale archidiecezji wskutek włączenia części jej terenów do III Rzeszy a części do Generalnego Gubernatorstwa miał zakaz przebywania na terenach zaanektowanych przez Niemców.

Wielokrotnie apelował do władz okupacyjnych oraz podejmował próby interwencji w sprawie traktowania ludności polskiej pod okupacją. Działania te nie przyniosły realnego efektu w postaci zmiany postępowania władz niemieckich, jednak były jawnym świadectwem postawy arcybiskupa wobec wojny oraz jego odwagi. 2 listopada 1942 r. wystosował do generalnego gubernatora Hansa Franka list sprzeciwiający się terrorowi stosowanemu przez okupanta wobec Polaków.

Współpracował z rządem RP na uchodźstwie i uzyskiwał od niego pomoc materialną. Od początku do zakończenia działań wojennych prowadził stale tajną korespondencję ze Stolicą Apostolską, referując problemy Kościoła i ludności polskiej, i prosząc o wsparcie. Pięciokrotnie pisał do papieża Piusa XII, sugerując konieczność otwartego potępienia niemieckiego terroru przez Kościół.

24 marca 1945 r. pod jego patronatem i z jego inicjatywy rozpoczęto wydawanie „Tygodnika Powszechnego”. W lutym 1946 r. został mianowany przez Piusa XII kardynałem. 1 listopada tegoż roku udzielił święceń kapłańskich Karolowi Wojtyle. W ostatnich latach życia blisko współpracował z nowym prymasem – Stefanem Wyszyńskim.

Zmarł 23 lipca 1951 r.

Autor: Redakcja IDMN