162. rocznica urodzin Ignacego Jana Paderewskiego

162 lata temu, 18 listopada 1860 roku, urodził się Ignacy Jan Paderewski – jeden z architektów niepodległej Rzeczypospolitej, szef polskiego rządu, światowej sławy pianista, jeden z patronów IDMN.

Przyszedł na świat w starym szlacheckim dworze w Kuryłówce na Podolu. Jego ojciec, Jan, był administratorem lokalnych dóbr rodziny Iwanowskich, zaś matka, Poliksena z Nowickich, zmarła na chorobę zakaźną kilka miesięcy po narodzinach syna. Dziadek Paderewskiego był profesorem Uniwersytetu Wileńskiego zesłanym w głąb Rosji, natomiast jego ojciec trafił do więzienia w 1863 r. za pomoc powstańcom styczniowym.

Gry na pianinie uczył się od najmłodszych lat. Wielki wpływ na jego osobowość wywarł Michał Babiański – jego wychowawca, który od 1868 r. nauczał na Wołyniu m.in. gramatyki polskiej, matematyki i historii. To m.in. dzięki niemu Paderewski zdobył wiedzę o historii narodowej i głęboki szacunek do niej.

W latach 1872-1878 kształcił się w Warszawskim Instytucie Muzycznym. Po tragedii rodzinnej, jaką była śmierć jego pierwszej żony w 1880 r., Paderewski wyjechał kontynuować studia w Berlinie, w tym czasie komponując także swoje pierwsze utwory. W następnych latach grał w m.in. w Wiedniu, Strasburgu, Paryżu i Londynie, gdzie zyskał ogólnoeuropejską sławę. Wielkim sukcesem (także finansowym) okazało się jego tournée po USA w latach 1891-1892.

Swoją pozycję w świecie muzycznym wykorzystywał do działalności na rzecz sprawy polskiej. Poza propagowaniem polskiej muzyki (Paderewski wielokrotnie grał utwory Chopina i kończył koncerty polskim hymnem narodowym), utrzymywał żywą więź ze środowiskami polonijnymi, a także był inicjatorem budowy pomnika upamiętniającego zwycięstwo polskie w bitwie pod Grunwaldem. W trakcie koncertów dla publiczności amerykańskiej w latach 1915-1917 zbierał środki na rzecz Generalnego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, na którego czele stał wraz z Henrykiem Sienkiewiczem.

W 1917 r. spotkał się z Prezydentem USA, Woodrowem Wilsonem i przekazał mu swój memoriał dotyczący Polski, w którym podkreślał m.in. prawa do kresów zachodnich i granicy przedrozbiorowej na wschodzie. 7 września 1917 r. został przedstawicielem Komitetu Narodowego Polskiego w USA. Do Europy powrócił na przełomie listopada i grudnia 1918 r., gdzie po rozmowach z zachodnimi politykami udał się do Polski. Ostatecznie przybył do Poznania 26 XII 1918 r., a jego przyjazd stał się wielka manifestacją polskich dążeń niepodległościowych oraz bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania wielkopolskiego.

Następnie przyjechał do Warszawy, gdzie – w skutek porozumienia między głównymi siłami politycznymi – dnia 16 I 1919 r. objął urząd Prezydenta Rady Ministrów oraz stanął na czele resortu spraw zagranicznych. W okresie działania rządu Paderewskiego (16 I – 10 XII 1919 r.) miał miejsce szereg wydarzeń o bezprecedensowym znaczeniu dla odradzającej się Polski, m.in. demokratyczne wybory do Sejmu Ustawodawczego oraz powrót do Polski Błękitnej Armii gen. Hallera. Równocześnie Paderewski, razem z Romanem Dmowskim, był delegatem pełnomocnym Polski na konferencji pokojowej w Paryżu, gdzie złożył swój podpis na traktacie wersalskim.

Po ustąpieniu z funkcji szefa rządu, Paderewski był delegatem Polski do Ligi Narodów i na konferencję Rady Ambasadorów mocarstw sprzymierzonych. W okresie międzywojennym wycofał się z czynnej działalności politycznej, choć wspierał (także finansowo) m.in. Narodowe Zjednoczenie Ludowe czy Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Ludowe. Był krytykiem przewrotu majowego i rządów piłsudczyków – odmawiał na kierowane przez to środowisko propozycje powrotu Paderewskiego do zaangażowania w życie publiczne II RP. W 1936 r. – a więc już po śmierci Józefa Piłsudskiego – razem z m.in. gen. Władysławem Sikorskim, zainicjował utworzenie Frontu Morges, który miał stanowić centro-prawicową alternatywę dla autorytarnych rządów piłsudczyków.

Po wybuchu II wojny światowej Paderewski po raz kolejny zaangażował się w działalność polityczną i organizację pomocy dla napadniętej Polski, apelując o nią w pismach i audycjach kierowanych do Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów. 23 stycznia 1940 r. w Paryżu wziął udział w inauguracyjnym posiedzeniu Rady Narodowej Rzeczpospolitej (namiastki emigracyjnego parlamentu) i został wybrany jej przewodniczącym.

23 września opuścił Morges, aby wyruszyć do Stanów Zjednoczonych i bezpośrednio zabiegać o wsparcie dla ofiar wojny i dla polskiej armii. Do Nowego Jorku dotarł 6 listopada 1940 r. Tak jak ćwierć wieku wcześniej, rozpoczął intensywną kampanię. Występował w radio, udzielał wywiadów, publikował artykuły, pisał memoriały, przemawiał na wiecach i spotykał się z politykami rozmaitych szczebli. Podczas audiencji u prezydenta Roosevelta prosił ponadto o interwencję w sprawie Polaków pozostających we Francji pod rządami Vichy. Pod koniec roku rozgłośnia NBC nadała na żywo jego ostatni koncert, którego słuchało 50 mln ludzi. W lutym 1941 r. w Stanach Zjednoczonych odbyły się uroczyste obchody 50-lecia jego działalności artystycznej.

Wielki Polak zmarł w hotelu Buckingham w niedzielę 29 czerwca 1941 r. o godzinie 11.00, w związku z zapaleniem płuc, którego nabawił się podczas przemowy na Zjeździe Weteranów Armii Polskiej w USA. Następnego dnia premier Rządu RP na uchodźstwie i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz odczytania przed frontem wszystkich oddziałów wiadomości o śmierci jednego z największych duchów przewodnich narodu polskiego a za sprawą prezydenta Roosevelta uroczystościom pogrzebowym odbywającym się w dniu 5 lipca nadano charakter państwowy. Ignacy Jan Paderewski został pochowany z najwyższymi honorami wojskowymi w rotundzie bohaterów na Narodowym Cmentarzu w Arlington w pobliżu Waszyngtonu.

Zgodnie z ostatnią wolą Paderewskiego, jego ciało po latach powróciło do niepodległej Rzeczypospolitej i od 1992 r. znajduje się w krypcie archikatedry św. Jana w Warszawie. Serce zaś, po licznych perypetiach, w 1986 r. znalazło godne miejsce w Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown (Pensylwania) – również zgodnie z wolą jednego z twórców Niepodległej.

Pełen biogram tej postaci znajduje się w wydanym przez IDMN „Słowniku Biograficznym Polskiego Katolicyzmu Społecznego”, t. I.