17 czerwca – 79 lat temu został zamordowany ks. Antoni Ludwiczak (1878-1942)

17 czerwca 2021

Kapłan katolicki, bibliotekarz, działacz społeczny, oświatowy i polityczny. Członek Ligi Narodowej, prezes Towarzystwa Czytelni Ludowych i Narodowego Stronnictwa Ludowego, poseł na Sejm Ustawodawczy i przewodniczący Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego.

Urodził się w Kostrzynie Wielkopolskim koło Środy. W 1900 r. ukończył Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, a w 1903 r. Seminaria Duchowne w Poznaniu i Gnieźnie, przyjmując święcenia kapłańskie.

Był już wówczas głęboko zaangażowany w niepodległościową konspirację: tworzył filareckie Towarzystwo Tomasza Zana, a od 1900 r. należał do tajnej Ligi Narodowej. Swoje powołanie odnalazł przede wszystkim w działalności oświatowej, a w szczególności w organizacji bibliotek i czytelni pod egidą Towarzystwa Czytelni Ludowych. Pracując jako wikariusz dla potrzeb mieszkańców kolejnych parafii stworzył ich kilkadziesiąt. Organizował tajne nauczanie dla młodzieży i pogadanki historyczne dla rolników. W Lubaszu był inspiratorem strajku szkolnego (1907) i założycielem spółdzielni „Rolnik”, w Ostrowie wydawał pismo „Przyjaciel Dzieci” i krzewił ideę dziecięcych ogródków jordanowskich (1910).

Od początku 1912 r. sprawował funkcję sekretarza generalnego, a od 1919 r. dyrektora Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu, podejmując wiele nowych inicjatyw. W 1913 r. w Pniewach, gdzie pozostał proboszczem, urządził pierwszą wystawę polskich książek. Zakładał kolejne biblioteki polskie również w Berlinie, Westfalii i na Łużycach. W Szamotułach i Międzychodzie organizował coroczne szkolenia bibliotekarzy, popularyzując nowe formy pracy bibliotecznej, takie jak pokazy slajdów o tematyce narodowej, projekcje filmów, wieczornice i wystawy. Publikował także fachowe artykuły na łamach „Przeglądu Oświatowego”. W 1914 r. został członkiem zwyczajnym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Po wybuchu I wojny światowej zainicjował akcję „Książka polska w polu dla polskiego żołnierza”. Działał w Polskim Czerwonym Krzyżu. Podczas powstania wielkopolskiego był kapelanem oddziału. W grudniu 1918 r. został delegatem na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu.

W wolnej Polsce zaangażował się w działalność polityczno – narodową. Dla uaktywnienia wielkopolskiej wsi i małych miasteczek 24 kwietnia 1919 r. utworzył Narodowe Stronnictwo Ludowe i stanął na jego czele. Został wybrany posłem do Sejmu Ustawodawczego (1919-1921), w którym reprezentował klub Narodowego Zjednoczenia Ludowego. Od kwietnia 1920 r. był przewodniczącym Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego i delegatem Polski przy Komisji Alianckiej.

Po opuszczeniu sejmu wycofał się z pracy politycznej, aby – wykorzystując potencjał i popularność Towarzystwa Czytelni Ludowych (TCL) – zrealizować swój kolejny projekt oświatowy. 4 października 1921 r. otworzył w Dalkach (ob. dzielnica Gniezna) pierwszy w Polsce Katolicki Uniwersytet Ludowy – przeznaczony dla młodzieży wiejskiej, rolników i rzemieślników i kształcący na potrzeby tego środowiska przodowników pracy społecznej i kulturalnej . Pełnił w nim funkcję dyrektora przez 17 lat formując żywy ruch uniwersytetów ludowych. Założył kolejne placówki w Zagórzu na Kaszubach (1926) i w Odolanowie przy granicy śląskiej (1927). W Polsce międzywojennej powstało ich łącznie 27. Udzielał się nadal w poznańsko – pomorskim Związku Bibliotekarzy Polskich (ZBP) i w Towarzystwie Bibliofilów Polskich (TBP). Był prezesem Stowarzyszenia Uczestników Walki o Szkołę Polską w Wielkopolsce i honorowym filistrem poznańskiej korporacji akademickiej Masovia.

W lipcu 1938 r. otrzymał powołanie na stanowisko proboszcza parafii w Chełmcach.

W dniu 2 listopada 1939 r. został wezwany przez Gestapo do pobliskiego Inowrocławia i aresztowany wraz z 38 innymi kapłanami. Był więziony w Górnej Grupie, w KL Stutthof, KL Sachsenhausen i w KL Dachau. Wycieńczony i nieprzydatny do pracy, trafił na koniec w tzw. „transporcie inwalidów” do ośrodka eutanazji na zamku Hartheim w Alkoven koło Linzu i został tam zamordowany w komorze gazowej.

Autor: Redakcja IDMN