17 maja – 70 lat temu zmarł prof. Adam Skałkowski (1877-1951)

Historyk, członek Ligi Polskiej, profesor i dziekan Uniwersytetu Poznańskiego.

Był synem powstańca styczniowego, prawnika i posła na Sejm Krajowy Galicji. Urodził się we Lwowie, gdzie po zdaniu matury (1896) rozpoczął studia historyczne na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Uczęszczał na seminaria prof. Oskara Balzera, a następnie prof. Szymona Askenazego, który rozbudził w nim zainteresowania epoką napoleońską i historią XIX w. Jednocześnie zaangażował się w działania niepodległościowe. Został prezesem Czytelni Akademickiej, a w 1898 r. został przyjęty do reaktywowanego właśnie przez Zygmunta Balickiego Związku Młodzieży Polskiej tzw. „Zetu”. Powróciwszy ze stypendiów naukowych odbywanych w Getyndze i Paryżu był jednym z inicjatorów wydawania pisma „Teka”, adresowanego do młodzieży gimnazjalnej organu Zetu, którego redakcja początkowo mieściła się w jego domu. W 1904 r. został przyjęty do Ligi Narodowej. W 1909 r. stał się wydawcą i redaktorem dwutygodnika politycznego „Rzeczpospolita”, mającego stanowić endecką przeciwwagę dla dziennika „Dilo”, który reprezentował poglądy ukraińskich nacjonalistów.

W tym czasie kontynuował karierę naukową i zdobywał pozycję specjalisty od dziejów Polski porozbiorowej. Doktoryzował się w 1906 r. na podstawie biografii Jana Henryka Dąbrowskiego, habilitował w 1913 r. z dzieła o jego Legionach. W latach 1913-1919 wykładał na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie zastąpił Askenazego, przeprowadzającego kwerendy w Petersburgu. W listopadzie 1918 r. brał udział w obronie Lwowa przed Ukraińcami.

W 1920 r. przeniósł się na stałe do Poznania, gdzie objął profesurę nowego Uniwersytetu i kierownictwo katedry historii nowożytnej. Działał w wielu towarzystwach naukowych, stał na czele komisji historycznych PAU, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Był członkiem redakcji „Kwartalnika Historycznego” i „Polskiego Słownika Biograficznego”.

Pozostawił ponad 260 publikacji naukowych poświęconych głównie historii Polski od czasów Stanisława Augusta do połowy XIX wieku. Wyrastając z seminarium Askenazego, który sympatyzował z ruchami niepodległościowymi, stał się z biegiem lat bliski poglądom wyznawanym przez krakowską szkołę historyczną. W przeciwieństwie do swego mistrza, krytykował powstania narodowe, a także (za brak realizmu i naiwność) narodowych bohaterów (Dąbrowskiego czy Kościuszkę), podnosząc patriotyzm i romantyzm inicjatora branki, margrabiego Wielopolskiego. Kiedy zarzucano mu hiperkrytycyzm a nawet brak patriotyzmu odpowiadał: „Nie chciałem, aby obcy robili w dziejach naszych odkrycia i pomawiali nas o niezdolność bezstronnego ich rozpatrywania”.

Działalność polityczną porzucił, jakkolwiek w 1937 r. ostro potępiał „getto ławkowe” i antysemickie ekscesy. We wrześniu 1939 r. wyjechał z Poznania do Warszawy, skąd w czerwcu 1940 r. przybył do Chrobrza w Kieleckiem, gdzie wraz ze swym uczniem Gerardem Labudą prowadził kwerendę w rodzinnym archiwum Wielopolskich (efektem tych prac było, wydane po wojnie, trzytomowe studium poświęcone Aleksandrowi Wielopolskiemu). Brał także udział w tajnym nauczaniu w Częstochowie na Uniwersytecie Ziem Zachodnich.

Po wojnie powrócił do Poznania i w latach 1945-1947 był dziekanem Wydziału Historyczno-Filozoficznego. Jako człowiek dużej odwagi, odcinał się publicznie od marksizmu i występował w obronie prof. Ludwika Jaxa–Bykowskiego, oskarżonego o przynależność do Stronnictwa Narodowego. W styczniu 1949 r. władze komunistyczne władze odesłały go na emeryturę.

Zmarł w Poznaniu. Spoczywa na cmentarzu Górczyńskim przy ul. Piotra Ściegiennego.