17 października – 45 lat temu zmarł Jerzy Braun

Pisarz, poeta, filozof, działacz harcerski i polityczny, ostatni Delegat Rządu na Kraj.

Był synem prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Dąbrowie Tarnowskiej i późniejszej komendantki krakowskiej Chorągwi Żeńskiej ZHP. Uczęszczał do szkoły w Dąbrowie Tarnowskiej oraz gimnazjów w Krakowie i Tarnowie gdzie zaangażował się w działania „Związku Wolnych Polaków” oraz harcerstwa. Na ten okres przypadają również pierwsze próby literackie, debiutanckie opowiadania i wiersze, ogłaszane m.in. w piśmie „Młodzież Sobie” redagowanym wspólnie z Adamem Ciołkoszem. W pamiętnym listopadzie 1918 r. napisał słynną pieśń harcerską „Płonie ognisko i szumią knieje …”. W kwietniu 1919 r. jako komendant Hufca Harcerzy w Tarnowie założył czasopismo, miesięcznik „Czuwaj”. We wrześniu rozpoczął studia polonistyczne na UJ, które szybko porzucił wstępując ochotniczo do armii na bój z bolszewikami. Uważając, że obrona kraju jest obowiązkiem odmówił przyjęcia Krzyża Walecznych.

Lata międzywojenne to okres wyjątkowo intensywnej działalności literackiej i publicystycznej. Był też założycielem i redaktorem krakowskiej „Gazety Literackiej” i pisma „Zet”, członkiem grup poetyckich „Helion” i „Litart”, autorem kilku zrealizowanych scenariuszy filmowych, prac filozoficznych, admiratorem mesjanistycznej myśli Józefa Marii Hoene Wrońskiego (studia filozoficzne ukończył w 1948 r. na KUL).

W 1940 r. stanął na czele utworzonej przez siebie Federacji Narodowo-Katolickiej „Unia” mającej charakter organizacji polityczno-wojskowej. Od 1942 r. połączona z AK i ze Stronnictwem Pracy, wydawała założone przez niego pismo „Kultura Jutra”. Do grona członków Unii należeli m.in. Karol Wojtyła, Feliks Koneczny, Stefan Jaracz, Kazimierz Wyka i Zofia Kossak-Szczucka. Braun brał udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 r. jako ostatni przewodniczący Rady Jedności Narodowej (od marca ) i ostatni Delegat Rządu na Kraj (od czerwca) zredagował „Testament Polski Walczącej” oraz „Manifest do Narodu Polskiego i Narodów Zjednoczonych”.

Po wojnie działał reaktywowanym Stronnictwie Pracy. Pełnił funkcję redaktora „Tygodnika Warszawskiego”. 11 grudnia 1948 r., po zamknięciu pisma przez władze komunistyczne, został aresztowany i poddany torturom (m.in. wybito mu wszystkie zęby i oko). Skazany na dożywocie (prokurator żądał kary śmierci). Wyszedł z więzienia w 1956 r.

W 1965 r. wyjechał na obrady Soboru, które systematycznie komentował w Radiu Watykańskim. Do końca życia pozostał za granicą jeździł z wykładami i odczytami na temat kultury polskiej i jej wpływu na filozofię Europy. W latach 1965-1971 tajne służby PRL traktowały go jako kontakt operacyjny licząc na znajomości w środowiskach watykańskich, jednak w świetle zachowanych materiałów efekty współpracy były dalekie od oczekiwań.

Zmarł w Rzymie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 170-III-2). Życie i twórczość Jerzego Brauna została opisana przez Eugeniusza Żuka w książce „Muza Poezji w Celi Jerzego Brauna”.