17 września – 91 lat temu zmarł Jan Harusewicz

Jan Harusewicz (1863-1929), lekarz, polityk narodowo-demokratyczny, działacz społeczny, poseł do Dumy Państwowej i na Sejm RP.

Pochodził z wielodzietnej łomżyńskiej rodziny mieszczańskiej. Był synem naczelnika urzędu skarbowego. Ukończył Gimnazjum Klasyczne w rodzinnym mieście, a w 1887 r. wydział lekarski Uniwersytetu Warszawskiego.

W styczniu 1887 r. znalazł się w gronie założycieli Związku Młodzieży Polskie „ZET”. Organizował koła Zetu w Warszawie i Petersburgu. W 1888 r. wstąpił do tajnej Ligi Polskiej, a w roku 1893 brał udział w jej przekształceniu w Ligę Narodową (LN), stając się członkiem rady naczelnej. Od samego początku był blisko związany z ojcami polskiego ruchu narodowego – Romanem Dmowskim i Zygmuntem Balickim.

Po studiach wyjechał w rodzinne strony, gdzie w latach 1888–1905 pracował jako lekarz powiatowy w Ostrowi Mazowieckiej. Niezależnie od pracy zawodowej, jako komisarz Ligi Narodowej prowadził tajną działalność polityczną, wiele publikował (m.in. w „Gazecie Warszawskiej” i „Przeglądzie Wszechpolskim”) i wraz z żoną – Amelią inicjował powstanie w mieście licznych stowarzyszeń. Działał w Towarzystwie Dobroczynności i Towarzystwie Straży Ogniowej Ochotniczej, którego w latach 1896–1899 był naczelnikiem. W 1905 r. założył koło Polskiej Macierzy Szkolnej oraz koło Miłośników Sceny Polskiej. Był zwierzchnikiem Koła Okręgowego łomżyńskiego Towarzystwa Oświaty Narodowej. Propagował myśl polityczną działającego legalnie od 1905 r. Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SDN).

W kwietniu 1906 r. został wybrany do I Dumy Państwowej jako kandydat SDN z gub. łomżyńskiej i mieszkając w Petersburgu był posłem przez cztery kadencje do 1917 r., pełniąc funkcję wiceprezesa na koniec prezesa Koła Polskiego.

Od 1907 r. wyrażał sceptycyzm wobec neosłowiańskiej orientacji Dmowskiego i jego optymizmu w sprawie możliwości uzyskania od Rosjan jakichkolwiek koncesji, przyczyniając się w 1909 r. do jego ustąpienia z przewodniczenia Kołu (następcą Dmowskiego został Władysław Jabłonowski). W latach 1909–1912 r. żarliwie protestował z powodu wyłączenia Chełmszczyzny z granic Królestwa Polskiego. Po wybuchu I wojny światowej realizował politykę poparcia dla Rosji w wojnie z Niemcami. Wszedł w skład polsko-rosyjskiej komisji mającej za zadanie wypracować status ziem polskich po zakończeniu wojny. W 1917 został członkiem Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) oraz Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego, angażując się w tworzenie armii polskiej na terenie Rosji. W 1918 r. po przeniesieniu KNP z Lozanny do Paryża został jego przedstawicielem na Szwecję i Finlandię.

W marcu 1918 r., zagrożony aresztowaniem po przewrocie bolszewickim, opuścił Piotrogród przekazując archiwum Koła Polskiego arcybiskupowi Janowi Cieplakowi , który ukrył je w krypcie kościoła św. Katarzyny (dalsze losy tego archiwum są nieznane). Do połowy 1920 r. przebywał w Finlandii. Po przyjeździe do odrodzonej Polski powrócił do praktyki lekarskiej w Ostrowi Maz., gdzie powołał gniazdo „Sokoła”. Działał w medycznych organizacjach, publikował w prasie narodowej. W wyborach 1922 r. został wybrany posłem RP z listy Związku Ludowo-Narodowego obejmując funkcję wiceprezesa Klubu. Należał do wewnętrznych organizatorów polityki obozu narodowego.

Zmarł w Warszawie. Spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kw. 80, rz. 5, m. 25). Jest patronem ulicy w Ostrowi Mazowieckiej.