18 maja – 83 lata temu zmarł prof. Witold Rubczyński (1864-1938)

18 maja 2021

Filozof i historyk filozofii. Działacz katolicki.

Urodził się we Lwowie. Był synem komisarza sądowego, właściciela podmiejskiej posiadłości w Radziechowie. Egzamin dojrzałości złożył w Liceum w Nowym Sączu. W 1882 r. rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim studia historyczne, w 1886 r. uczestniczył w rzymskiej ekspedycji naukowej prof. Stanisława Smolki, jednak potem pod wpływem wykładów prof. Stefana Pawlickiego coraz wyraźniej skłaniał się ku filozofii, z której w 1887 r. obronił doktorat. W latach 1888-1890 przebywał w Lipsku i Dreźnie uczęszczając na wykłady z historii filozofii, etyki i historii sztuki oraz w Ankonie, Florencji i Padwie, gdzie prowadził kwerendę źródłową w bibliotekach. W r. 1891 rozpoczął w Wiedniu także studia prawnicze, w 1895 r. zakończone doktoratem.

Po powrocie do Lwowa przez 15 lat pracował jako urzędnik w lwowskiej Prokuratorii Skarbu, a jednocześnie, po uzyskaniu habilitacji z historii filozofii (1902), jako docent prywatny prowadził wykłady na Uniwersytecie Jana Kazimierza.

W 1909 r. otrzymał nominację profesorską i w następnym roku objął po Stefanie Pawlickim Katedrę Etyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą kierował do 1933 r., prowadząc także wykłady z zakresu historii politycznej Polski oraz historii powszechnej.

W 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego i służył w nim jako sierżant w referacie prasowym, pisząc w czasopiśmie „Reluton” patriotyczne artykuły. W 1921 r. jeździł z odczytami w ramach akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku.

Oprócz zajęć akademickich prof. Rubczyński angażował się w prace wielu instytucji naukowych oraz pism filozoficznych. Był wieloletnim przewodniczącym Komisji do Badania Dziejów Filozofii w Polsce i jednym z pierwszych uczonych, którzy podjęli systematyczne studia nad historią polskiej myśli filozoficznej wieków średnich. Od 1910 r. był członkiem, a od 1921 r. aż do śmierci przewodniczącym krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Przyczynił się do powstania Towarzystwa Naukowego im. Benedykta XV (1917) i Towarzystwa Etycznego (1922). Należał do komitetu redakcyjnego „Ruchu Filozoficznego” (1911–1918).

Wspierał inicjatywy środowisk katolickich. W 1913 r. podjął próbę utworzenia Akademickiego Koła Chrystokratycznego, mającego krzewić zasady etyki chrześcijańskiej. W latach 1923-1931 był kuratorem koła krakowskiego Akademickiego Związku Polskiej Młodzieży Chrześcijańskiej, a w latach 1929-1933 kuratorem korporacji „Jagiellonia”. W 1930 r. protestował przeciw uwięzieniu w Brześciu polityków wrogich obozowi sanacyjnemu.

W licznych pracach opowiadał się za realistyczną koncepcją poznania. Jako główne zadanie filozofii uważał jej funkcję „pocieszycielską”, polegająca na „unaocznianiu” ludziom wyższego ładu panującego w świecie, której źródłem jest Bóg. Pozostając pod wpływem filozofii Cieszkowskiego, był przeciwny determinizmowi i podkreślał rolę wolnej i twórczej działalności człowieka, ostrzegając jednak, że nietzscheański kult „energii woli” jest nieracjonalny i szkodliwy dla moralnego rozwoju jednostek i społeczeństw. Jako historyk filozofii koncentrował się na recepcji myśli neoplatońskiej. Był jednym z pierwszych uczonych, którzy podjęli systematyczne studia nad historią polskiej myśli filozoficznej wieków średnich.

Zmarł na zawał serca podczas przejazdu przez Inowrocław. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kw. XVI-płd-12,13).

Autor: Redakcja IDMN