19 czerwca – 76 lat temu zmarł Seweryn książę Światopełk-Czetwertyński (1873-1945)

19 czerwca 2021

Ziemianin, działacz gospodarczy i społeczny. Polityk endecki, poseł i wicemarszałek Sejmu II RP.

Urodził się w Warszawie w rodzinie arystokratycznej. Był synem ks. Włodzimierza, uczestnika powstania styczniowego i Marii z hr. Uruskich. Dzieciństwo spędził w Milanowie koło Parczewa. W 1885 r. rozpoczął naukę w gimnazjum w Rydze, a w latach 1891-1897 odbył studia agronomiczne na tamtejszej politechnice, gdzie został filistrem korporacji akademickiej Arkonia. Potem studiował na uniwersytecie w Bonn. Po ślubie z Zofią hr. Przeździecką (1898) został właścicielem Hotelu Europejskiego w Warszawie, i liczącego 81 tys. hektarów majątku Suchowola niedaleko Milanowa, który otrzymał od ojca i gdzie z czasem ufundował rezydencję, kościół, szkołę i słynną gorzelnię.

W styczniu 1903 r. utworzył Towarzystwo Akcyjne Tramwajów Miejskich w Warszawie, które 26 marca 1908 r. uruchomiło pierwszą linię.

Od początku XX w. pełnił wiele funkcji społecznych. Był m.in. prezesem Stowarzyszenia Rolniczego w Siedlcach i Radzyniu Podlaskim, założycielem Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowej Rolników i Ogrodników w Warszawie, prezesem Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, a także Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (miał tor kolarski na Dynasach), wiceprezesem warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności (od 1904), a w latach 1907-1917 prezesem Centralnego Towarzystwa Rolniczego, któremu ufundował grunt pod budowę siedziby. W 1907 r. wraz z Adamem hr. Krasińskim i Antonim Osuchowskim powołał Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego w Królestwie Polskim.

Równocześnie z działalnością społeczno – gospodarczą angażował się w politykę. Był konsekwentnym zwolennikiem Narodowej Demokracji, od 1905 r. członkiem Ligi Narodowej a później Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, Związku Ludowo-Narodowego i Stronnictwa Narodowego. Z ramienia „Spójni Narodowej” (agendy endeckiej) w 1906 r. został wybrany posłem do pierwszej Dumy Państwowej, w której ostro protestował przeciwko wydzieleniu Chełmszczyzny z Królestwa Polskiego.

Po wybuchu I wojny światowej został członkiem Komitetu Narodowego Polskiego (1914–1917) i pierwszym prezesem Centralnego Komitetu Obywatelskiego (wiceprezesem był Władysław Grabski). Po ewakuacji do Moskwy (1915), jako reprezentant Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego brał udział w pertraktacjach dotyczących zorganizowania armii polskiej na terenie Rosji i bronił idei całkowitej niepodległości Polski. Po wybuchu rewolucji bolszewickiej kilka miesięcy był więziony w Homlu.

W Polsce odrodzonej brał aktywny udział w życiu politycznym. W latach 1919 – 1935 zasiadał w Sejm II RP, a od marca 1928 r. do października 1931 r. był jego wicemarszałkiem. Należał do rzeczników reformy rolnej znoszącej wielką własność ziemską i – nazwany „czerwonym księciem” – został wyrzucony ze Związku Ziemian. Sam założył we wsi Zbulitów koło Suchowoli wzorowe gospodarstwo, które miało służyć kółkom rolniczym i utrzymywanym przez siebie stypendystom. Publikował m.in. artykuły na łamach endeckiej „Gazety Warszawskiej”, której był wydawcą, w „Przeglądzie Narodowym” i w „Gazecie Rolniczej”. Jego wystąpienia sejmowe wydawano w formie broszur.

Po wybuchu II wojny światowej przeniósł się do Suchowoli, gdzie 20 marca 1941 r. wraz z bratem i 18 innymi osobami został aresztowany przez Gestapo. Oskarżony o wspomaganie walki przeciwko Niemcom trafił na Zamek w Lublinie, gdzie otrzymał wyrok śmierci, dzięki zabiegom rodziny zamieniony na zsyłkę do KL Auschwitz, a następnie (od kwietnia 1944) do KL Buchenwald. Po wyzwoleniu obozu przez wojska amerykańskie w kwietniu 1945 r. znalazł się w Paryżu.

Dwa miesiące później, w stanie krańcowego wycieńczenia dotarł do szpitala polskiego im. Paderewskiego w Edynburgu, gdzie zmarł podczas operacji. Pochowano go na tamtejszym cmentarzu Mount Vernon. Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim (Pod murem II-grób 18/19).

Autor: Redakcja IDMN