2 maja – 100 lat temu wybuchło III powstanie śląskie (1921)

Dwa dni po plebiscycie, 22 marca 1921 r., jeden z wysokich oficerów angielskich przekazał Wojciechowi Korfantemu poufną informację, że urzędująca w Opolu Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa na Górnym Śląsku skłania się do przyznania Polsce jedynie rolniczych terenów powiatu pszczyńskiego i rybnickiego oraz skrawka powiatu katowickiego. Nazajutrz Korfanty wykreślił nowy projekt granicy, sporządzony (zgodnie z ustaloną pierwotnie zasadą) na podstawie wyników, które uzyskano w poszczególnych gminach. Sięgająca Odry „linia Korfantego” stała się przedmiotem ożywionej dyskusji w kręgach dyplomatycznych i w prasie europejskiej, wszystko jednak wskazywało na to, że podział Śląska – pomimo wsparcia Francji – zostanie dokonany według popieranej przez Anglików i Włochów koncepcji zachowania przy Niemcach całego okręgu przemysłowego.

W zamyśle politycznym, III powstanie śląskie, rozpoczęte 2 maja ok. godz. 23.00, miało stać się demonstracją zbrojną, mającą postawić aliantów przed faktem dokonanym i nakłonić do zmiany tej decyzji. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich zrywów zostało świetnie przygotowane organizacyjnie. Już pierwszej nocy oddziały wyszkolonych dywersantów (tzw. Grupa Wawelberga – nazwana tak od pseudonimu dowódcy, kpt. Tadeusza Puszczyńskiego) wysadziły mosty na Odrze paraliżując możliwość sprowadzenia przez Niemców wojska z głębi Rzeszy. W pierwszych dniach maja oddziały powstańcze całkowicie zaskoczyły przeciwnika i dotarły do linii Korfantego, która wyznaczała granicę polskich ambicji terytorialnych. Niemiecka kontrofensywa ruszyła 21 maja 1921 r. i była skoncentrowana przede wszystkim na odbiciu strategicznej Góry Chełm (Góry św. Anny), a następnie na przełamaniu frontu nad Olzą i opanowaniu węzła kolejowego w Kędzierzynie (walki w tym rejonie były jeszcze krwawsze niż o Górę św. Anny).

Ostatecznie o losach zmagań militarnych zdecydowała dyplomacja. Rozpoczęte już 5 maja rokowania, które dwukrotnie doprowadzały do czasowego zawieszenia broni, zakończyły się ostatecznym rozejmem zawartym 5 lipca 2021 r.

W dniu 12 października 1921 r. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku podjęła decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska, zaakceptowaną przez Radę Ambasadorów 20 października 1921 r. Co prawda strona polska nie zyskała całego obszaru zakreślonego linią Korfantego, jednak sporny teren plebiscytowy pierwotnie przyznawany Polsce został powiększony o ok. 1/3 i objął m.in. Katowice, Świętochłowice i Królewską Hutę (Chorzów), a także 76% górnośląskich kopalń węgla oraz ponad 50% zakładów hutniczych.

Uroczyste przejęcie przez stronę polską części Górnego Śląska nastąpiło 20 czerwca 1922 r.