20 września – 78 lat temu zostały utworzone Narodowe Siły Zbrojne

Narodowe Siły Zbrojne (NZS) – konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego działająca w latach 1942-1947.

Organizacja wywodziła się głównie z dwóch przedwojennych środowisk endeckich kwestionujących prawo ZWZ-AK do wyłącznego reprezentowania spraw politycznych i wojskowych w okupowanym kraju, a jednocześnie uznających zwierzchnictwo władz RP i Naczelnego Wodza: Organizacji Wojskowej „Związek Jaszczurczy” – powołanej (15.09.1939) przez „Grupę Szańca” skupiającą działaczy przedwojennego ONR-ABC i podlegającej tajnej strukturze Organizacji Polskiej (OP) oraz części Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), powołanej (13.10.1939) przez działaczy Stronnictwa Narodowego (SN).

Proces formowania NSZ rozpoczął się po rozłamie w SN na tle kontrowersji wobec zawartej 23 sierpnia 1942 r. umowy scaleniowej NOW z Armią Krajową. Nazwę secesjonistów przeciwnych scaleniu wymyślił były poseł Stronnictwa Zbigniew Stypułkowski. Pierwszym dowódcą NSZ został płk Ignacy Oziewicz ps. Czesław. Jego następcami byli kolejno: Tadeusz Kurcyusz, Stanisław Nakoniecznikow, Tadeusz Jastrzębski, Zygmunt Broniewski i Stanisław Kasznica. W szczytowym okresie działalności siły NSZ liczyły ok. 80 tys. żołnierzy i były drugą obok Armii Krajowej siłą militarną polskiej konspiracji. Do początku 1943 r. organizacja za głównego wroga uznawała Niemców, lecz po bitwie stalingradzkiej, w obliczu nieuchronnej ich klęski, równie groźnym przeciwnikiem stał się ZSRR (przez AK uznawany za „sojusznika naszych sojuszników”). Oddziały NSZ podejmowały odtąd walkę również z awangardą ofensywy sowieckiej, którą były komunistyczne bojówki Gwardii Ludowej, a następnie AL oraz sowiecka partyzantka.

W marcu 1944 r. część NSZ scaliła się z AK (NSZ-AK), natomiast większość, wywodząca się przede wszystkim ze Związku Jaszczurczego, nadal pozostała pod wpływem tajnej Organizacji Polskiej i zachowała autonomię (NSZ-OP).

W sierpniu 1944 r., pomimo krytycznego stosunku do założeń planu „Burza”, wiele oddziałów obydwu frakcji NSZ wzięło udział w Powstaniu Warszawskim.

Największą (liczącą do 1400 żołnierzy) formacją zbrojną NSZ-OP była utworzona 10 sierpnia 1944 r., Brygada Świętokrzyska mjr. Antoniego Szackiego „Bohuna”, która w styczniu 1945 r. wycofała się przez Czechy na Zachód docierając ostatecznie do gen. Andersa i w amerykańskiej strefie okupacyjnej tworząc tzw. Kompanie Wartownicze.

Po zakończeniu II wojny światowej żołnierze NSZ-AK i NOW-AK stanowili trzon Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW), antykomunistycznej struktury zbrojnej powołanej przez ZG Stronnictwa Narodowego. Na początku 1946 r. dołączyły do niego ocalałe oddziały NSZ-OP z ostatnim Komendantem Głównym płk. Stanisławem Kasznicą i jego zastępcą kpt. Lechem Neymanem. Aresztowani przez UB 15 lutego 1947 r., zostali zamordowani w więzieniu mokotowskim 12 maja 1948 r. (ich szczątki zostały odnalezione na powązkowskiej „Łączce”).