23 października – 110 lat temu zmarł ks. Stanisław Stojałowski (1845-1911)
23 października 2021Duchowny katolicki, Jeden z prekursorów i pierwszych przywódców ruchu ludowego i chrześcijańsko-społecznego, wydawca pism “Wieniec” i “Pszczółka”.
Urodził się w Zniesieniu koło Lwowa w szlacheckiej rodzinie dzierżawcy. Kształcił się w szkołach ludowych w Buczaczu i Przemyślu oraz w Gimnazjum Akademickim we Lwowie, z którego w 1862 r. został usunięty za przewodzenie uczniowskim zamieszkom. Rok później wstąpił do zakonu jezuitów i po odbyciu dwuletniego nowicjatu w Starej Wsi studiował filozofię oraz teologię w Krakowie. Po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1870 r. został wysłany do Belgii, aby pogłębić swoją formację.
Po powrocie na ziemie polskie zdecydował się opuścić zakon jezuitów i w 1875 r. został księdzem diecezjalnym. Służył jako wikariusz w Gródku Jagiellońskim i we Lwowie, a następnie jako proboszcz w Kulikowie (1881-1889), skoncentrował się jednak przede wszystkim na działalności wydawniczej, aby krzewić chrześcijańską myśl społeczną, z którą zetknął się podczas pobytu na obczyźnie. W 1875 r. odkupił od Czesława Pieniążka dwa upadające czasopisma dla chłopów („Wieniec” i „Pszczółka”). Opatrzone mottem z Zygmunta Krasickiego „Z szlachtą polską polski lud”, miały przekształcać chłopa w światłego obywatela, Polaka i dobrego katolika. Oba pisma uzupełniały dodatki („Posłaniec Serca Pana Jezusa do Narodu Polskiego”, „Piast”, „Polska”).
Ks. Stojałowski zdobył dużą popularność, organizując pielgrzymki, demonstracje, tworząc chłopskie kółka rolnicze, robotnicze związki zawodowe i wyborcze komitety chłopskie. W 1880 r. zorganizował stowarzyszenie „Łączność i Zgoda” z ramienia którego został radnym Lwowa.
Gdy w 1889 r., z powodu wykrytych zaniedbań i porywczego charakteru, został pozbawiony probostwa w Kulikowie, zaczął propagować ideę oddzielenia Kościoła od państwa, parcelacji wielkiej własności ziemskiej i wyboru hierarchów kościelnych przez wiernych. Został suspendowany, a w sierpniu 1896 wyklęty przez Watykan (po złożeniu obszernych wyjaśnień klątwa została cofnięta we wrześniu 1897 r.). W związku ze swą społeczną i polityczną aktywnością był 27 razy więziony, łącznie w więzieniach i aresztach spędził 9 lat.
Od 1890 r. działał na terenie Śląska Cieszyńskiego i Galicji zachodniej , gdzie założył w Jaworznie „Bratnią Pomoc”. W Cieszynie, gdzie uruchomił wydawanie kolejnego katolickiego pisma („Dzwon”), powołał do życia Towarzystwo Macierzy Katolickiej (1891).
W 1893 r. wstąpił do Związku Stronnictwa Chłopskiego, które dwa lata później zostało włączone do Stronnictwa Ludowego. Współpracował także z Marią i Bolesławem Wysłouchami i z Janem Stapińskim. Wkrótce, z powodów różnic ideologicznych, rozszedł się z ruchem ludowym i w 1896 r. założył Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe, które weszło w sojusz z socjalistami. Przekazał wówczas redagowanie swych wydawnictw jej działaczom Ignacemu Daszyńskiemu i Tadeuszowi Regerowi. W latach 1898 i 1907 był wybierany posłem do austriackiej Rady Państwa. Od 1901 r. zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym.
Z czasem próbował się usamodzielnić, zakładając własne Zjednoczenie Stronnictw Ludowych (1900) i Polskie Centrum Ludowe (1904). Pod sam koniec życia zbliżył się do Narodowej Demokracji. W 1911 r. przekazał swoje drukarnie i pisma Janowi Zamorskiemu, późniejszemu wiceprezesowi Rady Naczelnej Związku-Ludowo-Narodowego.
Zmarł na Zaciszu w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.