23 stycznia – 71 lat temu władze PRL upaństwowiły Zrzeszenie Katolików Caritas

U schyłku XIX w. rozpoczął się w krajach europejskich proces centralizacji katolickiego ruchu dobroczynnego. W 1924 r. powstała międzynarodowa organizacja charytatywna pod nazwą Caritas Catholica z siedzibą w Bazylei. Polskę reprezentował w niej Poznański Związek Caritas na czele z ks. Walentym Dymkiem, odgrywający pionierską rolę w stosunku do inicjatyw, które po odrodzeniu Polski zostały podjęte niemal we wszystkich innych diecezjach. W 1937 r. powstał projekt stworzenia ogólnopolskiej centrali takich związków, lecz na przeszkodzie stanął wybuch II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny wznowiły swoją działalność diecezjalne związki Caritas, a 25 sierpnia 1945 r. arcybiskup Sapieha erygował Krajową Centralę Caritas z siedzibą w Krakowie. Jej organem nadzorczym stała się nowo powstała Komisja Episkopatu ds. Akcji Charytatywnej.

Stosunki z władzami komunistycznymi przebiegały początkowo poprawnie. Państwo akceptowało warunki działania organizacji, a nawet wspierało ją subwencjami i zgodą na rozprowadzanie darów z UNRRA. Zwrócono także Caritasowi majątki kościelne zagrabione podczas wojny. W 1946 Caritas posiadał około 3000 placówek, ochronek, domów dziecka i przytułków, przedszkoli, poradni i noclegowni, a także 256 szpitali. Dwa lata później liczba wolontariuszy przekroczyła 830 tys. osób.

Przychylność państwa wobec Caritasu osłabła po 1947 r. W 1949 r. władze rozpoczęły represyjny kurs w zwalczaniu Kościoła, eliminując również jego znaczenie na polu dobroczynności. We wrześniu t. r. upaństwowiono szpitale będące własnością kościelną, a w roku następnym przystąpiono do likwidacji i przejęcia majątku Caritasu. Wykorzystując rzekome nadużycia wykryte w oddziale wrocławskim, na mocy uchwały rządu podjętej 23 stycznia 1950 r. zostały ustanowione zarządy komisaryczne we wszystkich siedzibach związków diecezjalnych. Również Centrala Krajowa otrzymała zarząd przymusowy, na czele którego stanął „ksiądz-patriota” Antoni Lemparty. Powstało podporządkowane państwu Zrzeszenie Katolików Caritas, które zastąpiło instytucję kościelną o tej samej nazwie. W dniu 30 stycznia 1950 r. obradująca w Krakowie Konferencja Episkopatu wystosowała list protestacyjny do rządu, rezygnując z odpowiedzialności za instytucję przejętą przez władze świeckie. Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego rekwirowali kopie listu listu protestacyjnego, przeznaczonego do odczytania z ambon. W niektórych diecezjach były podejmowane próby uniknięcia przejmowania placówek poprzez ich pośpieszną likwidację, jednak na następne 30 lat działalność charytatywna Kościoła w Polsce została sprowadzona do poziomu parafii i mogła odbywać się wyłącznie w ramach zwyczajnej pracy duszpasterskiej. Sprawa Caritasu była jedną z głównych osi sporu na linii państwo-Kościół przez cały okres PRL.

Zorganizowana działalność Kościoła na polu dobroczynności powróciła dopiero po sierpniu 1980 r., gdy przewodniczącym Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski został mianowany biskup sufragan katowicki Czesław Domin. W okresie stanu wojennego Komisja urzędująca w Katowicach koordynowała rozdział pomocy materialnej (żywność, ubrania, sprzęt medyczny i lekarstwa) przychodzącej z całego świata. W wielu diecezjach powstały komitety pomocy internowanym.

Caritas Polska została reaktywowana formalnie 10 października 1990 r. jako organ Konferencji Episkopatu. Jest obecnie największą instytucją dobroczynną w kraju. Od 2004 r. posiada status organizacji pożytku publicznego. Koordynuje działania ponad 1000 wyspecjalizowanych placówek diecezjalnych, schronisk i noclegowni dla bezdomnych, domów dla samotnych matek, jadłodalni dla ubogich, hospicjów i warsztaty terapii zajęciowej. Jej pomoc wykracza daleko poza granice Polski i dociera do 45 państw.