23 września – 83 lata temu zmarł Joachim Stefan Bartoszewicz (1867-1938)

23 września 2021

Polityk endecki, członek KNP, prezes Stronnictwa Narodowego, publicysta, działacz niepodległościowy, prawnik i lekarz.

Był synem lekarza Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, gdzie w 1884 r. ukończył V Gimnazjum Filologiczne, podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Cesarskiego zakończone w 1890 doktoratem, a następnie pracował w klinice ginekologicznej.

Medycyna nie była jednak pasją jego życia i w 1892 r. wyjechał do Paryża, aby studiować na Wydziale Dyplomatycznym Szkoły Nauk Politycznych. Za pracę o powstaniu listopadowym otrzymał odznaczenie i ofertę stypendium do Anglii, lecz w 1894 r. podjął decyzję wyjazdu do Lwowa, gdzie zapisał się na studia prawnicze, zrobił doktorat, podjął pracę w Wydziale Krajowym i założył rodzinę. W 1904 r. gospodarzył w należącym do teścia Jełowickiego majątku Brykula na Wołyniu, a w końcu 1905 r. przeprowadził się do Kijowa, z którym był związany przez następne 12 lat.

W Kijowie związał się z ruchem wszechpolskim i Narodową Demokracją, szybko stając się jej miejscowym liderem. Od 1906 r. pełnił funkcję Komisarza Ligi Narodowej na ziemie ruskie (od 1911 zasiadał w Radzie Głównej LN). W latach 1906–1912 był redaktorem naczelnym organu endecji „Dziennik Kijowski”. W 1912 r. za udział w konspiracyjnych spotkaniach z młodzieżą akademicką spędził w więzieniu trzy miesiące. Wydana wówczas książka „Na Rusi polski stan posiadania” zapewniła mu pozycję znawcy problematyki kresowej.

Po wybuchu I wojny był głównym inicjatorem i organizatorem „Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny”. W marcu 1917 r. został członkiem Polskiego Komitetu Wykonawczego na Rusi i w czerwcu t.r. otworzył w Kijowie wielki zjazd 200 polskich organizacji. Wszedł w skład władz, powołanej w Moskwie, Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego.

Jesienią 1918 r. wyjechał do Warszawy jako reprezentant polskiej społeczności na Kresach Wschodnich, a w grudniu został przywołany do Paryża na zbliżającą się konferencję pokojową. Roman Dmowski przyjął go w skład Komitetu Narodowego Polskiego i uczynił sekretarzem delegacji polskiej do spraw politycznych. Bartoszewicz przygotowywał memoriały i broszury dotyczące wschodnich granic odradzającego się państwa polskiego.

W latach 1919-1920 pełnił urząd honorowego attaché we Francji. Zrezygnował w geście protestu wobec polityki Piłsudskiego względem Ukrainy i Petlury (uważał, że Ukraina jest tworem sztucznym i antypolskim).

W 1922 przeprowadził się do Warszawy i w listopadzie został wybrany do senatu z ramienia Związku Ludowo-Narodowego, w zarządzie którego zasiadał. Po zakończeniu kadencji (1927) poświęcił się pracy partyjnej i publicystycznej. Aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Opieki nad Kresami Wschodnimi.

Po przekształceniu ZLN w Stronnictwo Narodowe, w dniu 7 października 1928 r. został z rekomendacji Dmowskiego prezesem Zarządu Głównego SN. Wszedł także w skład Straży Narodowej, która zastąpiła Ligę Narodową. W 1929 r. opublikował „Zagadnienia polityki polskiej”. W książce tej wyłożył swój pogląd na najważniejsze kwestie polityczno-ustrojowe. Propagował ideę odbudowy Polski mocarstwowej w granicach z 1772 r. i wytykał błędy sanacji oraz rządów lewicowych, które ją niweczą. Był jednocześnie przeciwny idei federacyjnej, twierdząc, że „w przeddzień tedy utraty niepodległego bytu politycznego Polska była państwem jednolitem a nie związkiem federacyjnym państw i narodów”.

Odróżniając pojęcie narodu od narodowości, stworzył koncepcję „narodu politycznego”. Uważał, że „można być świadomym członkiem narodu polskiego, a więc politycznie Polakiem, będąc jednocześnie Litwinem, Rusinem czy Białorusinem”. Twierdził jednocześnie, że Żydzi krzewiący ideę „Judeo-Polonii” sami się z tego narodu wykluczyli.

Pisał, że: > Trzeba raz wreszcie zrozumieć, że program władzy narodowej, to nie jest program „prawicy”, „narodowców”, „endeków”, czy „konserwatystów”; jest to program narodu polskiego. […] program stawiany przez obóz narodowy ma tę specyficzną właściwość, różniącą go od innych programów partyjnych, że jest programem narodu polskiego, który i musi mieć władzę w swem państwie <

Ponownie został senatorem III kadencji (1930–1935). W 1937 r. ustąpił ze stanowiska prezesa SN, ze względu na dopuszczenie do udziału członków SN w komersie korporacji „Arkonia” z udziałem Edwarda Rydza-Śmigłego.

Zmarł na atak serca w Warszawie. Spoczywa w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kw. 284a-1-26/27).

Autor: Redakcja IDMN