25 listopada – 126 lat temu powstał w Warszawie Komitet Narodowy Polski

Wybuch I wojny światowej obudził nadzieje Polaków związane z militarną konfrontacją między zaborcami.

Komitet był reprezentacją polityczną prawicowych stronnictw zaboru rosyjskiego, opowiadających się za deklarowanym 14 sierpnia 1914 r. przez naczelnego wodza armii rosyjskiej wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza zjednoczeniem pod berłem Romanowów wszystkich ziem polskich w autonomiczną Rzeczypospolitą. Była to pierwsza polityczna reprezentacja Polski po stronie – ostatecznie zwycięskich – państw ententy.

W skład KNP wchodzili przedstawiciele Narodowej Demokracji, Stronnictwa Polityki Realnej oraz bezpartyjni. Znaleźli się w nim m.in. Roman Dmowski (objął funkcję prezesa Wydziału Wykonawczego), Zygmunt Wielopolski (prezes KNP), Zygmunt Balicki, Jan Harusewicz, Władysław Grabski, Maurycy Zamojski, Zdzisław Lubomirski, Stanisław Wojciechowski, Marian Lutosławski i ks. Marceli Godlewski.

W odezwie ogłoszonej 25 listopada 1914 r. – KNP wskazywał, że ” Klęska Niemiec w tej walce – to nasze zwycięstwo […] Jedna tylko przed narodem stanęła sprawa: rozbicia złowrogiej potęgi niemieckiej i zjednoczenie Polski pod berłem monarchy rosyjskiego […] Dziś wobec ujawnionej woli narodu polskiego, który całą siłą swej duszy przeciw Niemcom stanął […] wszelka dobrowolna ich pomoc, okazywana Niemcom i ich sojusznikom ze strony polskiej, musi być uważana za przestępstwo przeciwko Polsce”.

Autorzy odezwy krytykowali Naczelny Komitet Narodowy w Krakowie oraz Piłsudskiego, tworzącego Legiony walczące z Rosją u boku Austro-Węgier: „Zawiodły wroga nadzieje na utworzone w Austryi polskie oddziały zbrojne, do których pociągnięto część nieświadomej, złudzonej narodowemi hasłami młodzieży. Oddziały te, przeznaczone do przeciągnięcia ludności Królestwa na stronę Austryi i Niemiec, napotkały niechęć i opór we wszystkich warstwach społeczeństwa, mającego jasną świadomość swych celów w tej wielkiej dziejowej chwili. […] Dziś jest rzeczą jawną, że oddziały strzeleckie miały i mają przeciwko sobie nie tylko opinię Królestwa i zaboru pruskiego, ale także i większości rodaków naszych w dzielnicy austriackiej”.

Od listopada 1914 do lutego 1915 r. Komitet sprawował patronat polityczny nad formowaniem w Puławach, a następnie w innych miejscowościach Legionu Polskiego (Legionu Puławskiego) – do walki z Niemcami w składzie armii rosyjskiej.

KNP działał w Warszawie do sierpnia 1915 r., gdy po zajęciu miasta przez wojska niemieckie czołowi jego działacze ewakuowali się do Piotrogrodu. Od sierpnia 1917 do czerwca 1918 r. kontunuacją działań KNP była Rada Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego – działająca w Rosji szeroka reprezentacja polityczna polskich ugrupowań prawicowych. Uznawała ona za swe przedstawicielstwo na Zachodzie Komitet Narodowy Polski założony w sierpniu 1917 r. w Lozannie przez członków „warszawskiego” KNP na czele z Romanem Dmowskim.