25 stycznia – 110 lat temu zmarł Mieczysław Brzeziński (1858-1911)

25 stycznia 2021

Działacz oświatowy, pedagog, popularyzator nauk przyrodniczych i historii ojczystej, członek Ligi Narodowej, założyciel Polskiej Macierzy Szkolnej.

Urodził się w Warszawie 6 października 1858 r. w zdeklasowanej rodzinie szlacheckiej. W latach 1876-1884 studiował na Wydziale Matematyczno-Fizyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Jako student był członkiem nielegalnej organizacji patriotycznej o nazwie Towarzystwo Oświaty Narodowej powołanej w 1875 r. do życia przez Konrada Prószyńskiego. Po zdaniu egzaminów stał się popularnym w stolicy nauczycielem prywatnym i korepetytorem. Pracował także w internacie prowadzonym przez Adolfa Dygasińskiego.

W 1882 r. założył w Warszawie Koło Oświaty Ludowej, wydające od 1892 r. tygodnik „Zorza”, którego redakcją kierował aż do śmierci. Artykuły i rozprawy dotyczące szeroko pojętej oświaty i czytelnictwa ogłaszał również w „Głosie”.

Opublikował setki artykułów z zakresu przyrodoznawstwa, szkolnictwa, socjologii i pedagogiki. Był też autorem blisko 40, niemal corocznie wznawianych, popularnonaukowych broszur dla samouków z zakresu przyrodoznawstwa, które traktował również jako wprowadzenie do szeroko pojętej edukacji patriotycznej. Jego podręcznik p.t. „Podarunek dla młodzieży. Książka do czytania i nauki dla tych, co nie chcą być ciemnemi” (1885) doczekała się 17 edycji. Dużą popularnością cieszyły się kompendia: „Z dziedziny przyrody i przemysłu” (1892), „Jak zbudowane jest ciało człowieka” (1892), „Nasi przyjaciele i wrogowie wśród ptaków” (1892), „Owady i ich znaczenie” (1902), „O budowie ciała ludzkiego” (1908).

W 1901 r. nabył niewielką posiadłość w Piotrowicach pod Nałęczowem, gdzie spędzał miesiące letnie prowadząc gospodarstwo. Na stałe mieszkał jednak w Warszawie. Został tutaj przyjęty do Ligi Narodowej.

Obok ks. Jana Gralewskiego był głównym inicjatorem założenia Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS) – powołanej 28 kwietnia 1905 r. do pracy kulturalno-oświatowej na rzecz niepodległości. W zdominowanej przez endecję i początkowo działającej tajnie instytucji odgrywał rolę pierwszoplanową. Jako jej wiceprezes pełnił kluczową funkcję Przewodniczącego Wydziału Oświaty Ludowej oraz Kierownika Sekcji Szkolnej. Był autorem większości projektów organizacyjnych i programowych, w tym nowatorskiego planu sześcioletniej szkoły powszechnej. Na kursach pedagogicznych PMS wykładał przyrodę martwą.

W latach odwilży politycznej (1905-1907) zaangażował się ponadto w wiele innych oświatowych inicjatyw. Został prezesem Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego i redaktorem organu prasowego o nazwie „Szkoła Polska”. Brał czynny udział w pracach Seminarium dla Nauczycieli Ludowych, Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych, Uniwersytetu Ludowego, Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a także Spółdzielni Pracy „Urania”.

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kw. 174-2-16).

Jego pogrzeb przerodził się w wielotysięczną manifestację narodową. Na pomniku zaprojektowanym przez Leopolda Wasilkowskiego, umieszczono trzymającą książkę postać wiejskiego chłopca w sukmanie, oraz napis: „Żył miłością i pracą dla ludu polskiego i ojczyzny”.

Autor: Redakcja IDMN