26 grudnia – 91 lat temu zmarł Erazm Piltz (1851-1929)

26 grudnia 2020

Wydawca, publicysta, działacz społeczny, polityk konserwatywny i narodowy, dyplomata II RP

Urodził się 3 sierpnia 1851 r. w Warszawie, w rodzinie luterańskiej. Był synem urzędnika kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Jako wolny słuchacz studiował prawo w Szkole Głównej Warszawskiej. W latach 1868-1876 pracował w Zarządzie Kolei odbywając praktyki w Berlinie, Strasburgu i Paryżu.

W 1877 r. rozpoczął pracę dziennikarską, zostając wydawcą pozytywistycznego tygodnika „Nowiny Niedzielne”, który przekształcił w dziennik. Po roku odstąpił prawa własności „Nowin” Aleksandrowi Świętochowskiemu i wyjechał do Petersburga, gdzie został referentem spraw polskich w najbardziej poczytnym dzienniku rosyjskim „Gołos”. W 1882 r. otrzymał koncesję na założenie tygodnika „Kraj”, który stał się organem polskiego obozu konserwatywnego i ugodowego. Prowadzony przez Piltza do 1906 r. z pomocą Włodzimierza Spasowicza, wyróżniał się wysokim poziomem i znakomitymi autorami reprezentującymi rozmaite poglądy. W latach 1887-1893 prowadził petersburską „Księgarnię Polską” odziedziczoną po swym teściu Rymowiczu. Salon Piltzów stał się głównym ośrodkiem polskiej kolonii w Petersburgu, a jego gospodarz symbolem obozu ugodowców.

We własnej publicystyce reprezentował stanowisko konserwatywno-liberalne, zwalczał „romantyzm polityczny” (zarówno w wydaniu socjalistów jak i narodowców) i konsekwentnie propagował idee zbliżenia polsko-rosyjskiego (jakkolwiek krytycznie odnosił się do rusyfikacji, która temu nie służyła).

W 1905 r. powrócił do Warszawy, gdzie w październiku został jednym z twórców programu i przywódców konserwatywno-ugodowego Stronnictwa Polityki Realnej (SPR). W 1909 r. został wiceprezesem partii i szefem jej prasowego organu „Słowo”. Zbliżył się jednocześnie do endecji, występował w obronie prywatnego szkolnictwa polskiego i przeciw projektowi oderwania Chełmszczyzny, organizował Biuro Pracy Społecznej, będące swego rodzaju prawicowym think-tankiem.

Wybuch wojny zastał go na Zachodzie. Zamieszkał w Lozannie, gdzie dzięki wielkim talentom organizatorskim rozwinął wieloraką działalność na rzecz sprawy polskiej. W listopadzie 1914 r. wystąpił z inicjatywą przygotowania na użytek polityków ententy i opinii Zachodu „Petite Encyclopédie Polonaise”, która dzięki wsparciu Sienkiewicza, Paderewskiego i amerykańskiej Polonii ukazała się w 1916 r. W styczniu 1915 r. został członkiem zarządu sienkiewiczowskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (Komitet Vevey). We wrześniu tego roku założył informacyjno-propagandową Centralną Agencję Polską (CAP) i na jej bazie tajne Koło Polityczne złożone z czołowych polityków SPR i Narodowej Demokracji. Dla francuskich i włoskich dyplomatów przygotowywał analizy i memoriały dotyczące zjednoczenie ziem polskich w jedną całość państwową. W sierpniu 1917 r. został członkiem zawiązanego przez Romana Dmowskiego w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) i jego przedstawicielem w Paryżu. W styczniu 1919 r. z polecenia KNP zwrócił się do rządu francuskiego o dopuszczenie reprezentantów Polski do udziału w Konferencji Pokojowej i uzyskał zgodę na dwóch przedstawicieli (którymi następnie zostali Paderewski i Dmowski). Sam uczestniczył w pracach Delegacji Polskiej w charakterze eksperta.

Od czerwca 1919 r. do sierpnia 1924 r. występował w charakterze dyplomaty odrodzonej Polski, jako poseł w Belgradzie i Paryżu, a na koniec w Pradze. Przez 40 dni (wiosną 1921 r.) pełnił funkcję wiceministra spraw zagranicznych (musiał podać się do dymisji na żądanie rządu włoskiego, gdy w jednym z wywiadów zarzucił wojskom włoskim współdziałanie z Niemcami podczas III powstania śląskiego).

Po przejściu na emeryturę publikował artykuły poświęcone polityce międzynarodowej. Na krótko przed śmiercią zmienił wyznanie na katolickie. Zmarł w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 81-6-12).

Autor: Redakcja IDMN