26 marca – 75 lat temu zmarł Mateusz Manterys (1872-1946)

26 marca 2021

Chłop, żołnierz, działacz społeczny, wójt gminy Miechów, polityk narodowy i ludowy, poseł do Dumy Państwowej i na Sejm I kadencji.

Urodził się w Pojałowicach koło Miechowa w rodzinie zamożnego chłopa, potomka żołnierza napoleońskiego. Chodził do miejscowej szkoły ludowej, ale był przede wszystkim zdolnym samoukiem. W latach 1893-1897 odbywając służbę wojskową w Petersburgu, uczęszczał do szkoły felczerskiej i działał w tajnej organizacji zrzeszającej polskich żołnierzy. W 1898 r. został za to uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej.

Powróciwszy w strony rodzinne zaangażował się w działania gospodarcze i oświatowe. W 1899 r. wraz z młodszym bratem Stanisławem (przyszłym senatorem endeckim), założył w Miechowie „Jutrzenkę” – jedną z pierwszych spółek rolniczych w Królestwie Polskich. W 1903 r. należał do współorganizatorów miechowskiej wystawy rolniczej.

W czasie rewolucji 1905 r. zaangażował się w działalność stricte polityczną. Wstąpił do Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego i przez kolejnych 16 lat był z jego ramienia wójtem gminy Miechów. W grudniu 1905 r. zasiadał w prezydium zwołanego z inicjatywy Ligi Narodowej zjazdu chłopskiego w Warszawie. Działał w Towarzystwie Oświaty Narodowej. Walczył o spolszczenie szkół wiejskich. W kwietniu 1906, za organizowanie tajnych zgromadzeń chłopskich trafił do kieleckiego aresztu. W maju 1906 r. z ramienia SDN uzyskał mandat posła guberni kieleckiej do I Dumy Państwowej. Działając w komisji agrarnej opowiadał się za reformą rolną opartą na wykupie ziemi, a nie na wywłaszczaniu właścicieli, które uważał za zamach na święte prawo własności (ogłosił w tej sprawie list otwarty w dzienniku „Naród”). Współpracował z prasą endecką: m.in. z „Zorzą” i „Gazetą Świąteczną”.

W kolejnych wyborach do Dumy (1907) nie uzyskał mandatu i winiąc o to politykę partii zerwał z ruchem narodowym, wiążąc się z ruchem chłopskim Maksymiliana Malinowskiego, który powstał wokół tygodnika „Zaranie”. Jako członek ruchu zaraniarskiego propagował idee narodowe wśród ludności wiejskiej, a także emancypację chłopów spod wpływu ziemiaństwa i kleru. W 1912 r., jako jeden z czterech „zaraniarzy” został za antyklerykalne wypowiedzi ekskomunikowany przez biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego, z który toczył wieloletnie spory. W latach 1907–1911 był członkiem Rady Naczelnej Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica.

W czasie I wojny światowej tworzył na Kielecczyźnie struktury Polskiego Frontu Ludowego (PSL) „Wyzwolenie”. W 1918 r. organizował chłopskie protesty przeciw traktatowi brzeskiemu. Opuścił ugrupowanie w listopadzie 1918 r. nie akceptując jego współpracy z socjalistami.

Podczas wojny z bolszewikami należał do Komitetu Obrony Miechowa. W 1921 r. wstąpił do Związku Ludowo-Narodowego powracając do obozu narodowej demokracji. Rok później, wybrany w okręgu sandomierskim z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, został posłem I kadencji Sejmu i członkiem zarządu klubu parlamentarnego ZL-N. Koncentrował się głównie na kwestiach chłopskich. W 1923 r., jako przewodniczący Rady Scaleniowej, dokonał scalenia własnej wioski.

W sprawach politycznych był fundamentalistą (w przeciwieństwie do swojego brata, senatora Stanisława). Słynął jako osoba wybuchowa o ciętym języku. W lipcu 1924 r. w kuluarach sejmu wdał się w bójkę z żydowskim posłem Noahem Pryłuckim. Stanisław Kozicki pisał o nim: „Zawadiacka to była dusza ten Mateusz Manterys, lecz zarazem temperament polityczny niepospolity. Miał coś z tych szlachciców polskich, co rej wodzili na sejmikach”. Po 1927 roku wycofał się z życia politycznego, by zająć się własnym gospodarstwem.

Zmarł w Pojałowicach. Spoczywa na cmentarzu w Nasiechowicach pod Miechowem.

Autor: Redakcja IDMN