28 grudnia – 66 lat temu zmarł prof. Wincenty Lutosławski (1863-1954)

28 grudnia 2020

Filozof i historyk filozofii, neomesjanista, poliglota, działacz społeczny i narodowy, jogin.

Urodził się 6 czerwca 1863 w Warszawie. Dzieciństwo spędził w rodzinnym majątku w Drozdowie pod Łomżą (był stryjem kompozytora Witolda). Uczył się w gimnazjum w Mitawie, studiował chemię na Politechnice w Rydze (1881), chemię i filozofię na Uniwersytecie w Dorpacie, a przez krótki czas literaturę w Paryżu. Od 1890 r. wykładał na Uniwersytecie w Kazaniu.

W czasach studiów stał się ateistą i materialistą. W kwietniu 1885 r. pod wpływem lektury „Uczty” Platona miał doświadczyć „odkrycia jaźni” i „nawrócić się” na platonizm, który stopniowo wiódł go ku chrześcijaństwu. Po latach badań prowadzonych nad greckimi tekstami światową sławę przyniosło mu wydane w 1897 r. w Londynie dzieło „The Origin and Growth of Plato’s Logic with an Account of Plato’s Style and of the Chronology of his Writings”, w którym posługując się analizą stylu (stylometrią) uporządkował chronologicznie „Dialogi” Platona. Rok później obronił pracę doktorską na Uniwersytecie w Helsinkach.

Podróżował z wykładami po uczelniach Anglii, Francji, Hiszpanii, Szwajcarii, Niemiec i Stanów Zjednoczonych. Owocem licznych podróży była książeczka pt. „Jak tanio podróżować po Europie”, jeden z pierwszych chyba tego typu poradników na świecie.

W 1899 r. otrzymał posadę prywatnego docenta na Uniwersytecie Jagiellońskim i razem z żoną, hiszpańską poetką Sofíą Casanova Pérez y Eguía, zamieszkał w Krakowie. Ich dom stał się miejscem spotkań młodopolskiej bohemy oraz liderów tajnej Ligi Narodowej, do której filozof przystąpił na zaproszenie Zygmunta Balickiego (działał w niej do 1910 r., jako komisarz zakładał koło LN w Poznaniu).

Na początku 1902 r. założył Eleuterię – towarzystwo do walki z alkoholizmem, a rok później, w 40. rocznicę wybuchu powstania styczniowego organizację Eleusis – która stawiała sobie za cel odrodzenie narodowe i moralne oraz ukształtowanie nowego typu Polaka, m.in. poprzez pogłębione praktyki religijne i poczwórną wstrzemięźliwość (od alkoholu, tytoniu, hazardu i seksu). Z ideami tej organizacji identyfikowali się twórcy polskiego harcerstwa.

Społeczno-polityczna działalność Lutosławskiego stanowiła konsekwencję jego poglądów filozoficznych. Łącząc platoński idealizm z mesjanizmem polskiego romantyzmu wypracował mistyczno-edukacyjną utopię opartą na indywidualizmie i specyficznie pojmowanym chrześcijaństwie (był zwolennikiem reinkarnacji oraz preegzystecji duszy).

Cieszył się sławą genialnego uczonego, ale także wielkiego oryginała i bohatera anegdot. Słynął z niesubordynacji i ekstrawaganckich zachowań, przez co ostatecznie w 1903 r. utracił akademicką posadę, uznany za chorego psychicznie.

Uzdrowienie z depresji i nerwic miał zawdzięczać jodze, którą zaczął zgłębiać i praktykować po utracie posady. Na podstawie własnych doświadczeń w 1909 r. opublikował książkę pt. Rozwój potęgi woli …” – pierwszy polski podręcznik jogi, w której ćwiczenia psychofizyczne uczynił składnikiem drogi wiodącej do niepodległości osobistej i narodowej.

Lata 1912-1916 spędził w Szwajcarii, gdzie w Chateau Barby założył „Kuźnicę”, w której Polacy mogli szukać schronienia, później zamieszkał w Paryżu publikując w prasie zachodniej artykuły wspierające sprawę polską. Planował wstąpić do Legionów Polskich, jednakże zniechęcił go do tego Zygmunt Balicki.

Po wojnie wszedł w skład Polskiego Biura Kongresowego i został ekspertem polskiej delegacji w Wersalu. Współpracował z etnografem Eugeniuszem Romerem propagując ideę odrodzenia Polski w granicach przedrozbiorowych z przyłączeniem Mazur i Gdańska.

Po zakończeniu I wojny światowej został profesorem na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie wykładał w latach 1919-1929. Ścierał się z reprezentantami lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej (Władysław Tatarkiewicz wnioskował, aby zakazać Lutosławskiemu reprezentowania polskiej filozofii za granicą, a Tadeusz Kotarbiński usiłował usunąć go z komitetu filozoficznego zjazdu). Unikał działalności politycznej, jakkolwiek po zamachu majowym ostro krytykował Piłsudskiego.

W 1933 r. na stałe zamieszkał w Krakowie. W okresie II wojny światowej praktycznie nie opuszczał domu. W latach 1946-1948 jako docent prywatny prowadził niepubliczne wykłady na UJ. Był krytyczny wobec władzy ludowej, przepowiadając utworzenie z Polski kolejnej republiki radzieckiej.

Przed śmiercią oficjalnie wyrzekł się wszystkich swoich poglądów stojących w sprzeczności z nauczaniem Kościoła. Spoczął na krakowskim Cmentarzu Salwatorskim (kw. NB-KW-1-pas-13-2 i 3).

Autor: Redakcja IDMN