3 stycznia – 117 lat temu urodziła się prof. Izydora Dąmbska (1904-1983)

3 stycznia 2021

Filozof, epistemolog, semiotyk i logik, przedstawicielka lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej.

Urodziła się we Lwowie w rodziny szlacheckiej, która po rozbiorach przeniosła się z Kujaw do Rudnej Wielkiej koło Rzeszowa. Była córką posła Sejmu Krajowego Galicji, późniejszego senatora II RP. Po maturze zdanej w 1922 r. we lwowskim Gimnazjum Urszulanek rozpoczęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Jana Kazimierza pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego, którego została asystentką. W 1927 r. uzyskała doktorat i zdała egzamin uprawniający do pracy w szkołach średnich.

W 1930 r. odeszła z Uniwersytetu i dzięki stypendium z Funduszu Kultury Narodowej odbyła podróż naukową poznając szkoły filozoficzne Wiednia, Berlina i Paryża. Po powrocie pracowała w lwowskich szkołach średnich i działała w Polskim Towarzystwie Filozoficznym (od 1937 w zarządzie). W lutym 1938 r. objęła redakcję „Ruchu Filozoficznego”. Blisko współpracując z Władysławem Witwickim (również uczniem Twardowskiego) przełożyła na francuski „Wiarę oświeconych”, główne jego dzieło z zakresu psychologii religii.

We wrześniu 1939 r. była sanitariuszką. Zatrudniona podczas okupacji w Bibliotece Ossolineum, włączyła się konspiracyjne działania ZWZ-AK. Od lipca 1940 r. organizowała komplety tajnego nauczania i wykładała filozofię na tajnym uniwersytecie.

W 1945 r., zagrożona aresztowaniem przez NKWD, opuściła Lwów i na dwanaście lat związała się Gdańskiem, gdzie pracowała jako kustosz Biblioteki Miejskiej. W 1946 r. habilitowała się na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1949 r. rozpoczęła wykłady na Uniwersytecie Poznańskim, lecz po roku odsunięta od nauczania i możliwości publikowania z powodu „idealistycznego i burżuazyjnego” charakteru, skupiła się na pracy przy serii wydawniczej Biblioteki Klasyków Filozofii. W 1955 r. otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego, a dwa lata później zatrudnienie na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objęła katedrę Historii Filozofii (drugą zajmował R. Ingarden). W lipcu 1964 r. decyzją władz komunistycznych została ponownie odsunięta od pracy dydaktycznej i przeniesiona do Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, lecz aż do śmierci prowadziła prywatne seminaria.

Poglądy Dąmbskiej były gruntownie sprzeczne z metodologią marksistowską. Była maksymalistką etyczną, wierzyła w postęp moralny i samorozwój człowieka. Nadzieję dla ludzkości pokładała w nauce Chrystusa i chrześcijańskim przykazaniu miłości. Nie uległa żadnym „racjom” taktycznym, występując odważnie przeciw administracyjnych naciskom, w obronie wolności badań i ideologicznej neutralności uniwersytetu. Broniła studentów w marcu 1968 r. i robotników w czerwcu 1976 r. Angażowała się w protesty przeciwko zmianom w konstytucji. Podpisała deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. W okresie PRL informacje na jej temat podlegały cenzurze. Jedna z dawnych uczennic wspominała: „Nie używała wielkich słów, nie cierpiała patosu. […] uczyła przede wszystkim odróżniać dobro od zła, podłość od uczciwości i nie tylko odróżniać – uparcie, właśnie uparcie trwać i bronić najcenniejszych wartości”. Bardzo ją cenił Jan Paweł II, a Zbigniew Herbert, w młodości uczestnik jej prywatnych seminariów, zadedykował prof. Dąbskiej „Potęgę smaku” (ok. 1980):

To wcale nie wymagało wielkiego charakteru

nasza odmowa niezgoda i upór

mieliśmy odrobinę koniecznej odwagi

lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku

Tak smaku

w którym są włókna duszy i cząstki sumienia …

Pozostawiła blisko 300 prac, w tym 11 książek. Głównym przedmiotem swych badań uczyniła język jako narzędzie poznania. Zajmowała się filozofią lingwistyczną, teorią nauki, semiotyką i semantyką. Zgłębiała Platona, tłumaczyła Leibniza i Kartezjusza. Pisała o historii szkoły lwowsko-warszawskiej i o problemie śmierci w kulturze chrześcijańskiej.

Była członkiem wielu polskich i zagranicznych towarzystw naukowych i wydawnictw. W 1969 r., jako pierwsza kobieta w historii, została powołana w skład Institut International de Philosophie. Została laureatką nagród im. Alfreda Jurzykowskiego (1973) i im. ks. Idziego Radziszewskiego TN KUL (1984) – „za całokształt dorobku naukowego w duchu humanizmu chrześcijańskiego”. Tuż przed przejściem na emeryturę otrzymała tytuł profesora zwyczajnego.

Zmarła 18 czerwca 1983 r. w Krakowie. Została pochowana w rodzinnym grobowcu w Rudnej Wielkiej pod Rzeszowem.

Autor: Redakcja IDMN