30 marca – 42 lat temu zmarł Zbigniew Stypułkowski (1904-1979)

30 marca 2021

Adwokat, prezes Naczelnego Komitetu Akademickiego i działacz Młodzieży Wszechpolskiej; członek władz OWP i Stronnictwa Narodowego, poseł na Sejm III kadencji; współzałożyciel NSZ i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Sądzony w moskiewskim „procesie szesnastu”. Działacz emigracyjny.

Był synem dyrektora warszawskiej gazowni miejskiej. Jako nastolatek przystąpił do swej pierwszej tajnej organizacji o nazwie „Narodowy Związek Koleżeński”. W listopadzie 1918 r. jako gimnazjalista na czele oddziału „Pogotowia młodzieży” uczestniczył w rozbrajaniu Niemców. W lipcu 1920 r. zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego i walczył z bolszewikami w załodze pociągu pancernego „Mściciel”.

W latach 1921-1925 studiował na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Był członkiem, a później (1922-1928) prezesem korporacji Aquilonia. W 1925 r. został wybrany wiceprezesem, a dwa lata później prezesem Naczelnego Komitetu Akademickiego obejmującego swą działalnością wszystkie krajowe środowiska akademickie.. Zasiadał we władzach Koła Warszawskiego Związku Akademickiego „Młodzież Wszechpolska”. Związał się z tworzonym przez Romana Dmowskiego Obozem Wielkiej Polski, w którym kierował Ruchem Młodych, a następnie ze Stronnictwem Narodowym, zostając członkiem Rady Naczelnej i szefem struktur podlaskich. W latach 1930-1935, wybrany z listy SN, był najmłodszym posłem polskiego Sejmu. Dał się zapamiętać jako świetny mówca. Po 1935 r. prowadził praktykę adwokacką. Bronił wielu działaczy narodowych, m.in. Adama Doboszyńskiego podczas jego procesu we Lwowie, który był oskarżony o kierowanie tzw. wyprawą myślenicką. W 1937 po spotkaniu z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym na komersie korporacji akademickiej Arconia został usunięty z władz SN i zawieszony w prawach członka partii.

We wrześniu 1939 r. zgłosił się na ochotnika do wojska, lecz szybko wraz z oddziałem trafił do sowieckiej niewoli na Wołyniu i został wywieziony do obozu jenieckiego w Talicy. Będąc podchorążym podał się za plutonowego, dzięki czemu uniknął selekcji NKWD do obozu w Kozielsku. W listopadzie 1939 został z innymi szeregowymi przekazany Niemcom i skierowany do oflagu pod Monachium, z którego został zwolniony wiosną 1940 r.

Po powrocie do Warszawy zmienił tożsamość i zaangażował się w konspirację narodową. Od 1942 r. działał w Tymczasowej Komisji Rządzącej, a następnie w Wojennym Zarządzie Głównym Stronnictwa Narodowego. Opowiadał się za scaleniem sił zbrojnych, lecz był przeciwny połączeniu Narodowej Organizacji Wojskowej z ZWZ-AK na proponowanych warunkach. We wrześniu 1942 r. należał do głównych założycieli Narodowych Sił Zbrojnych (był także autorem nazwy tej organizacji). W latach 1943–1944 pełnił funkcję sekretarza generalnego (faktycznie przewodniczącego) organu zwierzchniego nad NSZ – Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej. 7 marca 1944 r. sygnował umowę scaleniową NSZ i AK. Uważał to za swój najszczęśliwszy dzień w podziemiu niepodległościowym. Wraz z synem Andrzejem brał udział w powstaniu warszawskim.

W listopadzie 1944 r., w obliczu nowej okupacji, zaangażował się w tworzenie Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. 28 marca 1945 r. wraz z innymi przywódcami polskiego państwa podziemnego został aresztowany przez NKWD i wywieziony na moskiewską Łubiankę. W śledztwie jako jedyny odmówił przyznania się do „winy”. W pokazowym „procesie szesnastu” otrzymał wyrok czterech miesięcy więzienia i w sierpniu 1945 r. powrócił do Polski. Zagrożony aresztowaniem, 30 listopada 1945 r., ukryty w konwoju UNRRA wyjechał z kraju i dołączył we Włoszech do 2 Korpusu. Rok później przybył do Wielkiej Brytanii, gdzie połączył się z rodziną, która przetrwała wojnę w obozach koncentracyjnych.

Na emigracji pozostał działaczem SN. W latach 1954–1966 był członkiem Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego – władz wykonawczych Rady Jedności Narodowej (emigracyjnego parlamentu). W latach 1959-1970, po śmierci ambasadora Józefa Lipskiego, pełnił funkcję nieoficjalnego przedstawiciela Egzekutywy w Waszyngtonie.

Pozostawił tłumaczone na kilka języków wspomnienia p.t. „Zaproszenie do Moskwy”.

Zmarł w Londynie. Spoczywa na cmentarzu Gunnersbury (Kensington).

Autor: Redakcja IDMN