4 grudnia – 94 lata temu powstał Obóz Wielkiej Polski (OWP)
4 grudnia 2020Zjazd założycielski odbył się w Poznaniu w „Białej Sali” hotelu Bazar z inicjatywy Romana Dmowskiego i działaczy Związku Ludowo-Narodowego (ZLN), pierwszej partii endeckiej działającej w odrodzonej Polsce.
Obóz miał być ponadpartyjnym ruchem jednoczącym środowiska narodowe po zamachu majowym, a jednocześnie formującym przyszłą elitę do przejęcia władzy w państwie. Stopniowo wyrósł na najsilniejszy ruch polityczny w Polsce, liczący do 300 tysięcy członków. Największą popularnością cieszył się wśród młodzieży, studentów, intelektualistów oraz wśród szeroko rozumianej klasy średniej zwłaszcza w Wielkopolsce, na Pomorzu, Śląsku i Warszawie oraz w miastach uniwersyteckich. Nie zjednoczył jednak całej prawicowej opozycji, skupiając przede wszystkim młodych narodowców oraz członków ZLN (od 1928 Stronnictwa Narodowego).
W hotelu Bazar została zaprezentowana deklaracja ideowa, rozszerzona o programowe broszury autorstwa Dmowskiego („Zagadnienia Rządu”; „Kościół naród i państwo”), prof. Rybarskiego („Polityka i gospodarstwo”) i prof. Jerzego Zdziechowskiego(„Polityka finansowa”), Bohdana Wasiutyńskiego („Praworządność”), Zygmunta Berezowskiego („Polityka zagraniczna”) i – nieopublikowaną – gen. Stanisława Hallera („Naród a armia”).
Na czele OWP stanęła 19-osobowa Wielka Rada, na czele z Dmowskim (jako Wielkim Oboźnym). Siedzibą kierowanego przez Aleksandra Dębskiego Wydziału Wykonawczego była Warszawa. Za godło wybrano Szczerbiec owinięty w biało-czerwony sztandar. Symbolami organizacji stały się także piaskowe koszule, granatowe spodnie i berety, pieśń organizacyjna „Hymn Młodych” oraz rzymskie pozdrowienie, przyjmowane wówczas przez większość europejskich ugrupowań narodowych.
Pomimo formalnych inspiracji włoskiem faszyzmem w programie Obozu akcentowane były zasadnicze różnice ideowe. Centralnym punktem pozostawała budowa wspólnoty narodowej, nie zaś otoczonej kultem potęgi państwa (postulowano wręcz ograniczenie jego ingerencji w życie społeczno–gospodarcze). Imperialne aspiracje sprowadzono w Polsce do przypominania historycznych racji do ziem Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur, wskazując przy tym na Niemcy, jako główne źródło zagrożenia). OWP deklarował stworzenie państwa realizującego przede wszystkim interesy narodu polskiego. Sprzeciwiał się rosnącym wpływom mniejszości narodowych, a zwłaszcza dominacji Żydów w gospodarce, zakładał również prowadzenie polityki zmierzającej do asymilacji (polonizacji) mniejszości ruskiej. Zachowując tolerancję dla innych wyznań, w pkt. 3 deklaracji głosił:
” Wiara narodu polskiego, religia rzymskokatolicka, musi zajmować stanowisko religii panującej, ściśle związanej z państwem i jego życiem, oraz stanowić podstawę wychowania młodych pokoleń. Przy zapewnionej ustawami państwowymi wolności sumienia – zorganizowany naród nie może tolerować, ażeby jego wiara była przedmiotem ataków lub doznała obrazy z czyjejkolwiek strony, ażeby religią frymarczono dla jakichkolwiek celów lub prowadzono zorganizowana akcje w celu rozkładu życia religijnego narodu”.
Władze sanacyjne rozpoczęły represje wobec członków OWP już wiosną 1927 r. od aresztowań i zawieszania struktur regionalnych. Kulminacja szykan nastąpiła w 1932 r., gdy jedynie w Wielkopolsce odbyło się 150 procesów. Ostatecznie 28 marca 1933 r., na podstawie rozporządzenia MSW, Obóz został rozwiązany w całym kraju z powodu „działalności kolidującej z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych przez stałe inspirowanie ekscesów i zaburzeń, podsycanie nienawiści partyjnej i rasowej, urządzanie demonstracji i zgromadzeń z wyraźnym zamiarem podburzania ludności przeciwko władzom”.
Członkowie rozwiązanych struktur zasilili Stronnictwo Narodowe, w którym stworzono Sekcję Młodych. Dwa lata później powołano Obóz Narodowo-Radykalny (zdelegalizowany po zaledwie dwóch miesiącach).