5 lutego – 155 lat temu urodził się prof. Ignacy Chrzanowski (1866-1940)
5 lutego 2021Historyk literatury polskiej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przyjaciel Romana Dmowskiego.
Pochodził z podlaskiej rodziny ziemiańskiej. Urodził się w Stoku Lackim koło Siedlec. Był dalekim krewnym Joachima Lelewela i ciotecznym siostrzeńcem Henryka Sienkiewicza.
Uczęszczał do V gimnazjum w Warszawie. W 1888 r. ukończył filologię klasyczną na Uniwersytecie Warszawskim. Do 1894 r. kontynuował studia na uczelniach Wrocławia, Berlina i Paryża.
Od 1894 r. pracował jako nauczyciel historii literatury i języka polskiego w warszawskich szkołach prywatnych. Prowadził badania nad literaturą staropolską, publikował i redagował w „Przeglądzie Pedagogicznym”, „Ateneum”i w „Pamiętniku Literackim”.
Koncentrował się na dziedzictwie polskiego odrodzenia, oświecenia i romantyzmu akcentując ideowe, moralne i patriotyczne funkcje literatury.
W 1896 r. wstąpił do tajnej Ligi Narodowej. W 1905 r. był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej. Poślubiwszy córkę Szlenkierów, spolonizowanych ewangelików, znanych przymysłowców i filantropów, zaangażował się również w działalność charytatywną.
Stał się jednym z najbliższych przyjaciół Romana Dmowskiego, a później autorem (wraz z Stanisławem Kozickim i prof. Władysławem Konopczyńskim) pierwszych jego biografii. Nie angażował się bezpośrednio w życie polityczne, lecz swym autorytetem konsekwentnie wspierał kolejne formacje ruchu narodowego.
W 1906 r. wydał podręcznik „Historia literatury niepodległej Polski (965–1795)”, który poprzez liczne wznowienia kształtował wiedzę i świadomość patriotyczną kilku pokoleń Polaków. Entuzjastycznie oceniany, torował on drogę naukowej kariery autora, który najpierw został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (w przyszłości dyrektorem jej Wydziału I) oraz Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, a w 1910 r., pomimo braku stopnia doktorskiego, otrzymał tytuł profesora i Katedrę Historii Literatury Polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego wykłady historyczno-literackie cieszyły się ogromnym powodzeniem. „Na Chrzana” uczęszczali nie tylko uwielbiający go studenci, nad którymi roztaczał niemal ojcowską opiekę, załatwiał stypendia i finansował druk ich doktoratów, m.in. w kolejnych 50 tomach wydawanej przez siebie serii „Prace historyczno-literackie”.
Wykształcił zastępy znakomitych filologów. Do grona jego uczniów zaliczali się m.in. Jan Stanisław Bystroń, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Wyka i Stanisław Pigoń.
W 1931 r., po podpisaniu protestu w sprawie brzeskiej, prof. Chrzanowski na mocy tzw. „reformy jędrzejewiczowskiej” został pozbawiony katedry i przeniesiony na emeryturę. Przez następne 5 lat wykładał na UJ jako profesor honorowy.
W styczniu 1939 r,. na wieść o śmierci przyjaciela, napisał: „Pewnym jest, że Roman Dmowski nie tylko rozpalił w całej Polsce ogniska czynnej, celowej, konsekwentnej działalności, ale stworzył i żelazną ręką zorganizował politykę, która zaprowadziła Polskę do stołu Zwycięzców w Wersalu. U schyłku życia jeszcze wskrzeszonej Ojczyźnie dał program wychowawczy w Obozie Wielkiej Polski, w duchu cywilizacji oraz kultury polskiej zachodniej i na wskroś katolickiej”.
W dniu 6 listopada 1939 r. wraz z innymi profesorami został aresztowany przez Niemców w ramach Sonderaktion Krakau. Więziono go w Krakowie, Wrocławiu i w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie zmarł 19 stycznia 1940 r. na zapalenie płuc.
Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie w grobie rodzinnym (kw. XI A, rz. płn., m. 8)
„Był to w każdym calu szlachcic polski, w najlepszym tego słowa znaczeniu. Był nim w całym stylu swojego życia: w wytwornych manierach, w atmosferze kulturalnej gościnnego domu, w temperamencie pisarza, w humorze ostrym a dosadnym” – wspominał prof. Jan Hulewicz, jeden z jego uczniów.
zob. E-book IDMN – Ignacy Chrzanowski „Polski ideał wychowawczy”
Polecane
Panele dyskusyjne
Kardynał Stefan Wyszyński, „Dzieła zebrane”, t. XXIII (styczeń-czerwiec 1969)
