5 stycznia – 97 lat temu zmarł ks. Kazimierz Lutosławski (1880-1924)

5 stycznia 2021

Kapłan, doktor medycyny i teologii, dziennikarz, prekursor polskiego skautingu, autor Krzyża Harcerskiego i współtwórca ZHP, polityk endecki i poseł.

Urodził się 4 marca 1880 w rodzinnym Drozdowie koło Łomży. Brat filozofa Wincentego i straconych w Rosji działaczy politycznych Mariana i Józefa; stryj kompozytora Witolda. Po zdaniu matury w Rydze, studiował medycynę na Uniwersytecie w Zurychu (1898-1903), gdzie stał się prominentnym członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i Organizacji Młodzieży Narodowej, a także komendantem gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1903 r. został członkiem tajnej Ligi Narodowej, a następnie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.

Po odbyciu praktyki w warszawskich szpitalach wyjechał do Londynu, podejmując studia z zakresu fizyki i nauk politycznych. Zafascynowany poznaną tam ideą ruchu skautowego, starał się ją rozkrzewić po powrocie do kraju stając się mentorem Andrzeja Małkowskiego i Olgi Drahonowskiej, poznanych w założonym przez brata Wincentego stowarzyszeniu Eleusis. Stawiając jako cel „wykształcenie dzielnych obywateli Polski i kościoła katolickiego” utworzył w 1907 r. w dobrach Maurycego Zamoyskiego w Starej Wsi pod Nowomińskiem (Mińskiem Mazowieckim) czteroletnie elitarne Ognisko Wychowawcze Wiejskie. Organizował drużyny i zastępy.

W 1909 r., po traumatycznym doświadczeniu (utonięciu trzech swoich uczniów) podjął decyzję zostania księdzem i wyjechał na studia do seminarium we Fryburgu, które w 1912 r. uwieńczył przyjęciem święceń kapłańskich z rąk kardynała Merciera, a następnie doktoratem z teologii. W seminarium zaprzyjaźnił się z ks. Władysławem Korniłowiczem, współtwórcą Dzieła Lasek.

Powróciwszy do Warszawy został prefektem szkół warszawskich i z wielką energią oddał się pracy w Naczelnej Komendzie Skautowej (NKS) jako instruktor i kapelan. Jego wpływ na polskie harcerstwo był bardzo znaczący. Był twórcą projektu krzyża harcerskiego (1913), jednym z głównych autorów statutu ZHP oraz tekstów prawa i przyrzeczenia (przyjętych na konferencji zjednoczeniowej 1-2.11.1918), a także jednym z ideologów organizacji, który w podręcznikach podpisywanych pseudonimem „„x. Jan Zawada”, wpajał młodzieży wartości narodowe, moralne i religijne.

Po wybuchu wojny, krytykowany za popieranie porozumienia z Rosją, ustąpił z Naczelnej Komendzie Skautowej, do której powrócił na krótko u schyłku wojny pracując dla zjednoczenia polskiego harcerstwa. Wojnę spędził w Moskwie, gdzie był jednym z liderów polskiej emigracji, założycielem gimnazjum, kapelanem ośmiotysięcznej Brygady Strzelców Polskich, a od lipca 1917 r. działaczem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego odpowiedzialnym (wraz braćmi Marianem i Józefem) za przerzut żołnierzy polskich do Murmańska. Rozwinął także działalność dziennikarską, redagował pisma „Polak-katolik” i „Wygnaniec” oraz blisko współpracował z endecką „Gazetą Polską”.

Po powrocie do kraju został członkiem Zarządu Głównego Związku Ludowo-Narodowego (ZLN). Wybierany posłem do Sejmu Ustawodawczego (1919) oraz do Sejmu I kadencji (1922), przewodniczył komisjom konstytucyjnej, oświatowej i spraw zagranicznych. Był twórcą wielu ustaw, głównym autorem preambuły konstytucji marcowej, roty przysięgi prezydenta i ślubowania poselskiego.

Konsekwentnie przestrzegał przed „trucizną socjalizmu” i „widmem bolszewizmu”. W czasie wojny polsko-rosyjskiej służył jako kapelan wojskowy. Krytykował politykę Piłsudskiego i zaraz po Bitwie Warszawskiej na łamach „Myśli Polskiej” oskarżał go o zdradę. W grudniu 1922 r. ostro występował także przeciwko wyborowi Gabriela Narutowicza i jakkolwiek równie ostro potępiał czyn Niewiadomskiego, stał się – obok gen. Hallera – osobą oskarżaną o podżeganie do zbrodni.

Był zdecydowanym przeciwnikiem stosowania przemocy wobec Żydów, ale uważając ich za „czwartego zaborcę” żerującego na narodzie polskim, wzywał do stanowczej reakcji na polu gospodarki (bojkot handlu żydowskiego, wzmocnienie ekonomii własnej), kultury oraz prawa. W 1923 r. wraz z prof. Władysławem Konopczyńskim zgłosił pierwszy projekt ustawy „numerus clausus” – odrzucony wskutek żydowskich protestów.

Poza działalnością polityczną ks. Lutosławski był aktywny jako warszawski duszpasterz i społecznik. Redagował również tygodnik „Sprawa”.

Zmarł w wieku 44 lat w Drozdowie zarażony szkarlatyną. Został pochowany w krypcie rodzinnej na miejscowym cmentarzu.

Autor: Redakcja IDMN