5 września – 102 lata temu zostali rozstrzelani bracia Marian i Józef Lutosławscy

Bracia związani byli politycznie z ruchem narodowym. Obaj na początku XX w. weszli w skład tajnej Ligi Narodowej a następnie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Marian należał do współzałożycieli Stowarzyszenia Techników, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Polskiej Macierzy Szkolnej.  W 1906 r. wraz z Władysławem Grabskim zasiadał w zarządzie Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim. Józef administrował rodzinnym Drozdowem.

Lutosławscy pochodzili z ziemiańskiej rodziny z Drozdowa koło Łomży. Obaj w młodości otrzymali gruntowe wykształcenie, Marian (1871-1918) zasłynął jako budowniczy elektrowni i mostów oraz pionier użytkowania żelbetonu. Jego młodszy brat Józef (1881-1918) kształcił się w zakresie rolnictwa i filozofii.

W 1915 roku z powodu działań wojennych niemal cała rodzina ewakuowała się w głąb Rosji. Bracia ostatecznie osiedli w Moskwie stając się  istotnymi postaciami polskiej emigracji. Działali w Centralnym Komitecie Obywatelskim i w Radzie Polskiego Zjednoczenia Międzypartyjnego. Prowadzili rozmowy z dyplomatami państw ententy, angażowali się w organizację Legionu Puławskiego (polskich sił zbrojnych walczących po stronie carskiej Rosji), a po wybuchu bolszewickiej rewolucji w pomoc w ewakuacji polskich uchodźców poprzez Murmańsk do Francji i Anglii.

Najważniejszym osiągnięciem braci Lutosławskich było zdobycie i rozkolportowanie informacji o podpisaniu w Brześciu 22 grudnia 1917 r. między Niemcami a Rosją bolszewicką tajnego traktatu wymierzonego w plany polskiej niepodległości. Jego punkt pierwszy głosił „Politykę polską prowadzi rząd niemiecki”, następne zaś tworzyły wspólny wojskowo-dyplomatyczny sojusz bolszewików i Niemców w walce z Polakami. Tekst (żywo kojarzący się z późniejszym paktem Ribbentrop-Mołotow) wykupiony przez Mariana Lutosławskiego od członka władz bolszewickich posługującego się inicjałami „N.F.” został przetłumaczony na francuski i przesłany przez Radę Polskiego Zjednoczenia Międzypartyjnego do zachodnich dyplomatów. Jeden z egzemplarzy trafił do członka Rady Regencyjnej kardynała Aleksandra Kakowskiego.

W kwietniu 1918 r. z rozkazu Feliksa Dzierżyńskiego bracia zostali aresztowani pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej oraz fałszowania dokumentów dyplomatycznych. Więziono ich na Butyrkach, Tagance, Łubiance, a w końcu na Kremlu. Józef zdążył w tym czasie ukończyć rękopis książki „Chleb i Ojczyzna”, w której opisał bolszewicką Rosję.

Zostastali rozstrzelani 5 września 1918 r. w masowej egzekucji na terenie Parku Pietrowskiego pod Moskwą.

Bezpośrednio po śmierci w prasie endeckiej pojawiła się idea wzniesienia w Warszawie pomnika braci Lutosławskich, którzy „polegli w obronie ideałów narodowych”. Ich symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 175-rz. 1/2).

Synem osieroconym przez Józefa był Witold Lutosławski, jeden z najważniejszych europejskich kompozytorów 20. wieku.