6 lipca – 80 lat temu zmarł Wojciech Brzega (1872-1941)

6 lipca 2021

Artysta-rzeźbiarz, współtwórca stylu zakopiańskiego, pisarz i działacz społeczny. „Góral-narodowiec”.

Urodził się w Zakopanem. W dzieciństwie stracił ojca-ślusarza i po maturze posługiwał się panieńskim nazwiskiem matki (Gąsienica-Brzega). W latach 1885-1889 uczył się w miejscowej Szkole Przemysłu Drzewnego na oddziale rzeźby ornamentalnej, a następnie odbywał praktykę czeladniczą. Od 1892 r. współpracował z twórcą stylu zakopiańskiego Stanisławem Witkiewiczem, stając się wykonawcą niektórych jego projektów i propagatorem tego stylu. Rzeźbił sosręby i inne snycerskie dekoracje Willi „Koliba” (1892), pracował przy urządzaniu salonu Domu pod Jedlami (1897). Jego dłuta jest ołtarz i ornamenty w nowym kościele parafialnym (1896). Po latach pisał w swoich wspomnieniach: „Wierzyłem w Witkiewicza i zdawało mi się, że spełnię obowiązek Polaka i górala-obywatela, pracując w tym kierunku”.

W latach 1895-1898 jako wolny słuchacz studiował na oddziale rzeźby krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Pierwszą swą nagrodę otrzymał w konkursie rzeźbiarskim w Warszawie za rzeźbę w drewnie „Głowa Sabały” (1896). W latach 1898-1901 studiował w Monachium u prof. Galleta i w paryskiej Ecole Normale Superieure des Beaux Arts u prof. J. Thomasa, gdzie otrzymywał medale w uczelnianych konkursach.

Od 1901 r. mieszkał we własnym domu na Skibówkach. Od 1903 r. we własnej pracowni robił meble, drewnianą galanterię a także tkaniny, uczestnicząc w rozwijaniu „stylu zakopiańskiego”. Rzeźbił w drewnie, terakocie i brązie. Specjalizował się w portretach sławnych górali. Zaprojektował także Pomnik Grunwaldzki, odsłonięty na zakopiańskim rynku w 1911 r., z figurą młodego rzeźbiarza spoglądającego na popiersie króla Jagiełły.

Poza twórczością plastyczną zajmował się spisywaniem góralskich opowieści („Posiady”, 1913) i własnych wspomnień („Żywot górala poczciwego”, 1969), Był autorem jednoaktówek, a także artykułów o tematyce historycznej i etnograficznej publikowanych m.in. w „Ludzie”, endeckim „Góralu” i czasopiśmie „Gazda”, w którego redakcji pracował od od 1927 r.

Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalno-literackim Zakopanego i działał w licznych organizacjach społecznych. Należał m.in. do założycieli Związku Górali (1904), Towarzystwa „Eleutria” (1904), Towarzystwa „Sztuka Podhalańska” (1909) i Spółki „Kilim” (1910). Był jednym z organizatorów I Zjazdu Podhalan w Zakopanem (1911). Działał w Towarzystwie Tatrzańskim i pełnił funkcję skarbnika Muzeum Tatrzańskiego. W 1925 r. został członkiem rzeczywistym Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Związany od młodości z obozem narodowym, bywa nazwany pierwszy podhalańskim uczniem Romana Dmowskiego, którego poznał osobiście, gdy ten pojawił się z bibułą pod Tatrami. W 1901 r. uczestniczył w zjeździe Młodzieży Akademickiej w Zurychu, gdzie poznał Zygmunta Balickiego i Wojciech Korfantego, którego później wielokrotnie gościł w Zakopanem. Należał do tajnej Ligi Narodowej. Od 1918 r. był członkiem władz zakopiańskiej Organizacji Narodowej, a po 1919 r. reprezentował endecję w radzie gminy.

W odrodzonej Polsce regularnie uczestniczył w miejscowych wystawach, a kilka z nich organizował. W latach 1922-1937 był profesorem rzeźby figuralnej w zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego (w latach 1927-1929 jej dyrektorem). W 1940 r. zdecydowanie odmówił delegatom „Goralenvolku” przyjęcia funkcji dyrektora Berufsfachschule fur Goralische Volkskunst.

Zmarł w wyniku wylewu krwi do mózgu. Spoczywa na zakopiańskim Nowym Cmentarzu.

Autor: Redakcja IDMN