6 marca – 129 lat temu zmarł Paweł Popiel (1807-1892)

6 marca 2021

Ziemianin, „nestor krakowskich konserwatystów”, publicysta, polityk i działacz społeczny, konserwator zabytków Krakowa.

Urodził się 21 lipca 1807 r. w Krakowie. Po ukończeniu gimnazjum św. Anny studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim (1823–1827). Po odwiedzeniu Francji, Anglii i Szwajcarii podjął służbę w Komisji Rządowej Oświecenia.

Wybuch powstania listopadowego uznał za poważny błąd polityczny, jednak zaciągnął się do pułku ułanów, brał udział w walkach i otrzymał Virtuti Militari.

Po klęsce mieszkał w Krakowie w dziedzicznej kamienicy przy ul. św. Jana, w podkrakowskiej Ruszczy a po poślubieniu (1833) Emilii z Sołtyków, w pałacu w Kurozwękach. W 1833 r. razem z Aleksandrem Wielopolskim wystąpił z „Memoriałem do trzech zaborczych dworów” w obronie niezawisłości Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1835–36 współtworzył „Kwartalnik Naukowy”.

Przyznawał: „praw mojego kraju do bytu niezawisłego nigdy się nie zrzeknę”, lecz w ówczesnej konfiguracji politycznej był stanowczo przeciwny walce zbrojnej o niepodległość. Narażając się na opinię zdrajcy, otwarcie krytykował powstanie krakowskie, rabację 1846 oraz rozruchy Wiosny Ludów.

Jesienią 1848 r., w celu zatrzymania prądów rewolucyjnych, zainicjował powstanie konserwatywnego dziennika „Czas” i przez pierwsze trzy lata kierował jego redakcją.

Propagował program autonomii Galicji w ramach monarchii habsburskiej, widząc we Franciszku Józefie opokę tradycyjnego ładu. W imię realizmu politycznego postulował, aby „żywioł polski tak wzmocnić, organizm krajowy do takiego doprowadzić zdrowia, iżby mógł pójść w zapasy z jakimkolwiek obcym żywiołem”. Będąc zdecydowanym żywiołów radykalnych, diagnozował równocześnie „choroby wieku” tkwiące w doktrynie liberalnej – forpoczcie doktryn jeszcze groźniejszych, czyli socjalizmu i komunizmu. „Obmyślano tam wszystko dla człowieka, aby jadł, aby pił, aby się mnożył, ale odjęto mu godność, odjąwszy wolność, własność i odpowiedzialność” – pisał o socjaliźmie. Był zwolennikiem modelu społeczeństwa hierarchicznego. Krytykował demokrację i upowszechnienie prawa wyborczego uważając, że: „człowiek ograniczony nie jest w stanie ocenić warunków wyborów, i staje się ofiarą pochlebstwa, zawiści albo przekupstwa!”. Twierdził zarazem, że umiejętność czytania wśród chłopów może doprowadzić do buntu.

W latach 1848–1853 zasiadał w Radzie Miejskiej. Od 1853 r., nie szczędząc własnych funduszy, działał przez wiele lat jako konserwator krakowskich zabytków, kierując się nowatorską podówczas ideą zachowania pierwotnego kształtu zabytku jako dokumentu epoki. Był inicjatorem powstania Kółka Miłośników Sztuki. Uczestniczył w pracach Towarzystwa Naukowego, zakładaniu Muzeum Narodowego i budowie pomnika Adama Mickiewicza. Zasiadał we władzach Towarzystw Rolniczego i Kredytowego. (od 1859). Był jednym z założycieli Komisji Historii Sztuki przy Akademii Umiejętności (w 1872 został członkiem nadzwyczajnym AU). Prowadził w swoim domu salon – męskie „zebrania czwartkowe” – podczas których debatowano na tematy artystyczne i światopoglądowe.

W przededniu powstania styczniowego zachował dystans do ówczesnych konspiracji. W okresie jego trwania przebywał we Francji wierząc, że Napoleon III wesprze sprawę polskiej niepodległości. Jeszcze przed końcem powstania oskarżał jego „czerwonych” przywódców, że „z obcego natchnienia i dla obcych w części celów wywołali walkę nierówną bez przygotowania, broni, dowódców, sprzymierzeńców”.

Zmarł w Krakowie, gdzie odbył się uroczysty pogrzeb. Został pochowany w grobach rodzinnych przy kościele św. Grzegorza Wielkiego w Krakowie-Ruszczy.

W kościele Mariackim upamiętniła go tablica z płaskorzeźbą Piusa Welońskiego (1895). Pośmiertnie ukazały się jego interesujące „Pamiętniki” (1927).

Autor: Redakcja IDMN