8 lipca – 138 lat temu urodził się Edward Grabski (1883-1951)

8 lipca 2021

Ziemianin i przemysłowiec. Działacz społeczny i filantrop. Powstaniec wielkopolski, rotmistrz kawalerii WP i szambelan papieski.

Pochodził z rodziny ziemiańskiej mającej majątki w Wielkopolsce oraz na Kujawach, gdzie w Kruszy Podlotowej przyszedł na świat. Uczył się w Inowrocławiu, a następnie w Gimnazjum Realnym w Bydgoszczy. W 1906 r. przejął od ojca zarząd majątku w Bieganowie koło Wrześni. Wspierał strajk szkolny, przeznaczając pieniądze dla nauczycieli i najbiedniejszych dzieci. W t. r. założył tam również Kółko Rolnicze, postawił nowe czworaki (1907) i zaangażował się w organizację wzajemnej pomoc w utrzymaniu ziemi oraz rozwijanie edukacji rolnej. W 1908 r. rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie w Lipsku, lecz obowiązki gospodarskie sprowadziły go wkrótce do Bieganowa. W latach 1914-1916 wystawił tam klasycystyczny pałac, zaprojektowany przez znanego poznańskiego architekta Stefana Cybichowskiego.

W sierpniu 1914 r. został zmobilizowany do armii pruskiej i walczył na froncie francuskim, gdzie został mianowany podporucznikiem. W latach 1915–1918 był dowódcą szwadronu i adiutantem w oddziale szkolenia koni w Poznaniu.

Brał aktywny udział w Powstaniu Wielkopolskim. 29 grudnia 1918 r., po rozbrojeniu koszar dragonów garnizonu w Gnieźnie, przystąpił do organizacji milicji ludowej. W styczniu 1919 r., dowodząc zwerbowanym przez siebie w Gnieźnie oddziałem kawalerii, uczestniczył w walkach pod Żninem i odbiciu Szubina z rąk Niemców. W lutym na rozkaz gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, przez 12 dni został organizatorem i pierwszym dowódcą 2 pułku ułanów (przemianowanego wkrótce na 3., a potem na 17. pułk Ułanów Wielkopolskich). Ofiarował znaczne sumy na jego wyposażenie, a następnie służył w nim jako adiutant (szef sztabu) i w sierpniu przeszedł do cywila w stopniu porucznika. Na czas wojny z bolszewikami powrócił do wojska jako zastępca komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień w Gnieźnie i otrzymał awans na rotmistrza kawalerii.

W dwudziestoleciu koncentrował się na gospodarce i działalności społecznej. Pałac w Bieganowie stał się ważnym ośrodkiem życia towarzyskiego i kulturalnego. Grabski gościł wielu wybitnych Polaków, polityków, prymasów, generałów i artystów. Kolekcjonował dzieła sztuki, stare książki i numizmaty, dawną broń i meble. Organizowano tam również cykliczne rekolekcje dla nauczycieli. Kierował założoną przez ojca cukrownią w Gnieźnie, był współwłaścicielem cukrowni w Mątwach i Wrześni. Był aktywnym działaczem kilkunastu towarzystw, związków i kół, a w wielu z nich pełnił funkcje kierownicze. We Wrześni stał na czele Banku Kupiecko-Przemysłowego, który powołał do życia. Był kuratorem miejscowej Szkoły Rolniczej, członkiem Towarzystwa Urzędników Gospodarczych, Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Gnieźnie, Wielkopolskiej Izby Rolniczej, Poznańskiej Sodalicji Panów, Państwowej Rady Kolejowej w Warszawie, a także koła Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.

Prowadził szeroką działalność charytatywną. W latach wielkiego kryzysu wspomagał finansowo kawalerzystów-rezerwistów. Fundował liczne stypendia, przeznaczone m.in. na działalność wynalazczą (np. prototyp ślizgowca). Wspierał Kościół katolicki, m.in. finansując renowację gnieźnieńskiej katedry. W 1929 r. za liczne zasługi Pius XI nadał mu tytuł papieskiego szambelana.

Po wybuchu wojny został wraz z rodziną wysiedlony z majątku i zamieszkał w Gnieźnie, a później w Warszawie, gdzie włączył się do działalności konspiracyjnej. Nie jest znana jego przynależność organizacyjna, ale można przypuszczać, że była to organizacja narodowa (obaj jego synowie należeli do Narodowych Sił Zbrojnych i jako żołnierze tej formacji polegli podczas Powstania Warszawskiego).

Edward Grabski powstanie przeżył i po jego zakończeniu, wraz z żoną i dwiema córkami trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie na roboty przymusowe do Furtwangen w Badenii. W 1946 r. wrócił do Polski. Żył w biedzie – władze Polski Ludowej odmówiły mu prawa do emerytury. Mieszkał najpierw w Krakowie, potem w Tarnowie, a od 1950 r. w Poznaniu.

Zmarł 9 marca 1951 r. i został pochowany na Cmentarzu Górczyńskim (kw. IVP-30-25).

Autor: Redakcja IDMN