8 stycznia – 137 lat temu urodził się Kornel Makuszyński (1884-1953)

8 stycznia 2021

Prozaik, poeta, publicysta i krytyk teatralny. Jeden z najpoczytniejszych pisarzy II RP. Autor klasycznych dzieł dla dzieci i młodzieży.

Urodził się w Stryju, w rodzinie emerytowanego pułkownika armii austriackiej. Mając 14 lat przeniósł się do Lwowa, gdzie jako gimnazjalista napisał pierwsze wiersze, publikowane od 1900 r. w dzienniku „Słowo Polskie”, w którym po maturze (1903) został członkiem redakcji i recenzentem teatralnym. Początki swej kariery literackiej zawdzięczał życzliwym recenzjom i opiece Leopolda Staffa i Jana Kasprowicza, z którymi odbywał podróże w Tatry i po Europie. Prof. Wincenty Lutosławski wciągnął młodego pisarza w ruch odrodzenia narodowego na Śląsku.

Studiował jednocześnie polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza, a następnie romanistykę na paryskiej Sorbonie (1908-1910). Reportaże nadsyłane z Francji to jeden wielki wybuch dumy narodowej i patriotyzmu.

Wojna zastała go w majątku rodziny żony w Burbiszkach na Litwie, gdzie w parku dworskim postawił domek góralski przywieziony spod Tatr. Jako wrogi Rosji obywatel austriacki został aresztowany i zesłany w okolice Kostromy, z której, po interwencjach aktorów Stanisławy Wysockiej i Juliusza Osterwy, mógł w 1915 r. przenieść się do Kijowa, gdzie został kierownikiem literackim Teatru Polskiego i stanął na czele Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich. Podczas wojny polsko-bolszewickiej współpracował z Wydziałem Propagandy Armii Ochotniczej.

W latach 1918-1944 mieszkał w Warszawie (w alei Róż 14, a po 1935 r. przy ul. Grottgera 7/9). Od 1925 r. był recenzentem teatralnym „Warszawianki”. Dzięki popularności swych książek stał się osobą zamożną i powszechnie rozpoznawalną. Miał rzesze czytelników wśród dorosłych i dzieci. Niebywałą furorę zrobiły, opublikowane w formie komiksu z ilustracjami Mariana Walentynowicza, komiksy o przygodach Koziołka Matołka (1933-1934). Pisarz cieszył się sympatią reprezentantów różnych środowisk, tak Witkiewicza i Wierzyńskiego, jak i Boya i Słonimskiego. Za pełne humoru i pogodnej ironii dzieła bywał jednak również ostro atakowany. Wytykano mu rzekome religijne herezje i szerzenie pornografii, antyfeminizm oraz podburzanie przeciwko Ukraińcom i Żydom. Kiedy w 1926 r. otrzymał nagrodę państwową za „Pieśń o Ojczyźnie”, podniosła się wrzawa i postulat oddania nagrody Ćwierczakiewiczowej (w obronie pisarza wystąpił Stanisław Stroński). Podobną zawiść wywołała jego nominacja (1937) na członka Polskiej Akademii Literatury, w której zastąpił Wincentego Rzymowskiego (późniejszego ministra kultury PKWN) oskarżonego o plagiat.

Kilka miesięcy w roku spędzał w Zakopanem, gdzie stał się jedną z najpopularniejszych postaci. Pisywał do miejscowej prasy, jeździł na nartach, grał w brydża. W 1931 r. zostało mu przyznane honorowe obywatelstwo miasta, a rok później tytuł „honornego gazdy” Związku Górali. Pisarz inicjował zbiórki na sprzęt narciarski dla najbiedniejszych góralskich dzieci, zainicjował budowę sanatorium dla młodzieży na stokach Gubałówki.

Jakkolwiek był typowym przedstawicielem inteligencji II RP o orientacji endeckiej, zazwyczaj stronił od polityki, angażując się w działania społeczne. W 1928 r. energicznie agitował za budową Pomnika Chwały na cmentarzu Obrońców Lwowa, a następnie za Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu. W styczniu 1931 r. wraz z innymi pisarzami podpisał słynny list w sprawie Brześcia, protestujący „przeciwko sponiewieraniu godności ludzkiej w Polsce”.

Wojnę przeżył w Warszawie. We wrześniu 1939 r. niemiecka bomba trafiła w jego mieszkanie niszcząc rękopisy i cenne zbiory sztuki. Podczas powstania warszawskiego współpracował z prasą powstańczą. W listopadzie 1944 r., przez obóz w Pruszkowie i Kraków, dotarł do ukochanego Zakopanego, gdzie zamieszkał w willi „Opolanka” przy ul. Tetmajera 15.

Po wojnie zderzył się z nową, nieprzyjazną rzeczywistością. Komunistyczni zawiadowcy kultury (m.in. wspomniany W. Rzymowski) uznali, że może mieć zły wpływ na młodzież, wydawcy próbowali korygować fragmenty jego książek, aż w końcu został objęty zakazem publikacji. Ostatnie lata przeżył w zapomnieniu i niedostatku, ciężko chorując na cukrzycę.

Zmarł 31 lipca 1953 r. i został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. W 1966 r. w jego zakopiańskim domu otwarto Muzeum Kornela Makuszyńskiego (oddział Muzeum Tatrzańskiego).

Autor: Redakcja IDMN